اهمیت نماز جماعت

در باب نمازجماعت و اهمیت آن، احادیث فراوانی از پیامبر اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) نقل شده است. مضمون احادیث این است که، اگر شخصی بدون دلیل نماز جماعت را ترک کرده با او همنشینی، معاشرت و داد و ستد نکنید و با او پیوند ازدواج نیز برقرار نکنید. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: کسی که نمازهای پنجگانه را به جماعت بگزارد، هر خیرو نیکی را به او گمان ببرید.

امام صادق(ع) فرمودند: مسلمانی که نمازهای صبح و عشا را به جماعت بخواند، در پناه خداوند عزوجل است، کسی که به چنین شخصی ستم روا دارد، به خدا ستم کرده است و کسی که او را کوچک شمارد خدا را کوچک شمرده است.

آثار نماز جماعت

1. آثار معنوی : بزرگ‌ترین اثر معنوی نماز جماعت، همان پاداش‌های الهی است. روایت شده که شبی علی(ع) تا سحر به عبادت مشغول بود و چون صبح شد، نماز صبح را به تنهایی خواند. رسول خدا که آن حضرت را در جماعت صبح ندید، به خانه او رفت. حضرت فاطمه(س) از شب زنده داری علی(ع) و عذر او از نیامدن به مسجد سخن گفت. پیامبر فرمود: پاداشی که به خاطر شرکت نکردن در نماز جماعت صبح از دست علی(ع) رفت، بیش ازپاداش عبادت تمام شب است.

2. آثار اجتماعی: نمازجماعت مقدمه، وحدت صفوف و نزدیکی دل‌ها و تقویت کننده روحی برادری است. نوعی حضور و غیاب بی‌تشریفات و بهترین راه شناسایی افراد است. نماز جماعت بهترین، بیشترین، پاک‌ترین و کم‌خرج‌ترین اجتماعات دنیاست و نوعی دید و بازدید مجانی و آگاهی از مشکلات و نیازهای یکدیگر و زمینه‌ساز تعاون اجتماعی بین آحاد مسلمین است.

3. آثار سیاسی: نماز جماعت نشان دهنده قدرت مسلمانان و الفت دله‌ا و انسجام بخش صفوف است. تفرقه‌ها را می‌زداید، بیم در دل دشمنان می‌افکند، منافقان را مأیوس می‌سازد، خار چشم بدخواهان است. نماز جماعت نمایش حضور در صحنه و پیوند امام و امت است.

4. آثار اخلاقی، تربیتی: در نماز جماعت، افراد در یک صف قرار می‌گیرند و امتیازات موهوم صنفی، نژادی، زبانی، مالی و ... کنار می‌رود و صفا و صمیمت و نوع دوستی در دل‌ها زنده می‌شود و مؤمنان با یکدیگر در صف عبادت احساس دلگرمی و قدرت و امید می‌کنند. نماز جماعت عامل نظم و انضباط، صف‌بندی و وقت شناسی است. روحیه فردگرایی و انزوا و گوشه‌گیری را از بین می‌برد و نوعی مبارزه با غرور و خود خواهی را در بردارد. نماز جماعت وحدت در گفتار، جهت، هدف امام را می‌آموزد و از آنجا که باید پرهیزکارترین و لایق‌ترین اشخاص به امامت نماز بایستند، نوعی آموزش و الهام دهنده علم و تقوی و عدالت است. نماز جماعت کینه‌ها و کدورت‌ها و سوء ظن ها را از میان می‌برد و سطح دانش و عبودیت و خضوع را در جامعه اهل نماز افزایش می‌دهد.

پیشینه تحقیق

در تحقیقی که مرکز تحقیقات معلمان آموزش وپرورش با موضوع عوامل مؤثر در جذب بیشتر دانش آموزان به نماز جماعت مدارس انجام داده‌اند، برخی نتایج آن به شرح زیر است:

- بین ارتباط انسانی اولیاء مدارس در جریان نماز در گرایش دانش آموزان به نماز جماعت تفاوت معنی‌دار وجود دارد.

- بین رفتارهای مذهبی الگوهای اجتماعی وجلب دانش آموزان به نماز جماعت تفاوت معنی‌دار وجود دارد.

- جنسیت دانش‌آموزان در گرایشات مذهبی معنی‌دار نیست.

- بین تحصیلات والدین و گرایشات مذهبی تفاوت معنی‌داری وجود دارد.

کمالی (1371) در پژوهشی به نام بررسی علل وعوامل (مدرسه‌ای - خانوادگی) مؤثر بر گرایش دانش آموزان دختر و پسر دبیرستانی به نماز نتیجه گرفته است که :

1. بین میزان آشنایی دانش آموزان به احکام نماز یا اقامه نماز آنها رابطه وجود دارد.

2. بین میزان اهتمام والدین به نماز و اقامه نماز آنها رابطه وجود دارد.

3. بین میزان پایبندی اولیاء ومدرسه به نماز و اقامه نماز دانش آموزان رابطه وجود دارد.

شعبانی (1373) بررسی عوامل مؤثر در جذب بیشتر دانش آموزان دبیرستانی به نماز جماعت در مدارس شهر اصفهان نشان داده است که:

1.اغلب افراد مورد پژوهش عواملی از قبیل عدم تناسب وقت نماز, تداخل نماز با سایر فعالیت‌ها وعدم ارتباط صمیمانه مسئولان و دبیران با دانش آموزان را از دلایل بی‌علاقگی به نماز دانسته اند.

2. بیش از70 درصد دانش آموزان اعتقاد داشتند که نماز در بهبود روابط انسانی و دوستی‌ها نقش اساسی دارد.

3. 76 درصد بیان داشته اند که نماز را از اولیاء خویش آموخته‌اند و مدرسه ومعلمان نقش کمتری در این زمینه داشته اند.

تجزیه و تحلیل اطلاعات:

الف) تجزیه و تحلیل توصیفی

ـ از مجموع، 180نفر 2/22 درصد دانش آموزان پایه اول و 8/38 درصد پایه دوم و8/38 درصد پایه سوم بودند.

ـ اطلاعات به دست آمده مشخص می کند که تبلیغات مناسب و جذاب برای نماز جماعت، اثر خوبی بر جذب دانش آموزان به نماز جماعت مدرسه دارد؛ زیرا 5/76 دانش آموزان درصد بر تبلیغات مناسب تاکید کرده اند. بنابراین، برای جذب دانش آموزان باید تبلیغات صحیح انجام گرفته و ظرافت‌های لازم در تبلیغات در نظر گرفته شود تا نشاط را در دانش آموزان ایجاد کنند.

- دسترسی به کتاب‌های مربوط به نماز جماعت در کتابخانه مدرسه می‌تواند بر حضور دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه مؤثر باشد.(50 درصد دانش آموزان موافق با این امر هستند.)

- آموزش آثار و فواید نماز بر شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه نیز تأثیر دارد؛ (57 درصد دانش آموزان بر همین نکته تاکید کرده‌اند.)

- تشویق‌های معلمان مدرسه بر حضور دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه نیز تأثیر دارد؛(73 درصد دانش آموزان موافق این مسئله بوده‌اند.)

- حضور مدیر، معاون و دبیران در نماز جماعت مدرسه تأثیر خوبی بر شرکت دانش آموزان دارد؛ زیرا 68 درصد دانش آموزان این گزینه را انتخاب کرده‌اند.

- نماز خانه مناسب در مدرسه بر حضور دانش آموزان تأثیر زیادی دارد. همچنین انتخاب ساعت مناسب برای نماز بر حضور دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه تأثیر دارد؛ زیرا 83 درصد دانش آموزان دانش آموزان بر مورد اول و 65 درصد بر مورد دوم تاکید داشته اند.

- امکانات نماز خانه از جمله روشنایی و نور نماز خانه و نیز سرویس های بهداشتی کافی و نظافت و زیبایی نماز خانه بر حضور دانش آموزان تا حدی تأثیر دارد؛ زیرا به ترتیب 58 درصد دانش آموزان بر مورد اول و 60 درصد آنان بر مورد دوم و 81 درصد بر مورد سوم تاکید داشته اند.

- حضور منظم امام جماعت مدرسه و نیز شرکت والدین در نماز جماعت مساجد بر حضور دانش آموزان در نماز جماعت تأثیر زیادی دارد؛ زیرا 85 درصد دانش آموزان بر گزینه اول و 41 درصد آنان بر گزینه دوم تاکید داشته اند.

- همچنین به ترتیب توصیه‌های والدین در رابطه با نماز جماعت به حضور دانش آموزان در نماز جماعت با 39 درصد فراوانی، و تشویق‌های والدین بر حضور دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه با 85 درصد فراوانی و میزان تاثیر شرکت دانش آموزان در مجالس مذهبی با حضورآنان در نماز جماعت با 72 درصد فراوانی و نیز مطالعه کتب جذاب در خور فهم دانش آموزان د ر سنین مختلف مربوط به نماز بر حضور دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه با 63 درصد فراوانی تأثیر دارد.

- هماهنگی روحیه امام جماعت با روحیه دانش آموزان(61 درصد)؛دادن مسئولیت نماز جماعت به دانش آموزان (90 درصد)؛ خواندن نماز در مدرسه تا حدی دانش آموزان را به خواندن نماز در خانه تشویق می‌کند(64 درصد) از دیگر یافته های این تحقیق می باشد.

ب)تجزیه و تحلیل استنباطی داده‌ها

برای رد یا پذیرش فرضیه‌ها بر اساس داده‌های جمع آوری شده، در خصوص مؤلفه‌های در نظر گرفته شده برای هر فرضیه، آزمون مجذور کای محاسبه گردید که در زیر حاصل برخی یافته‌ها آمده است:

ـ فرضیه1 (تبلیغات درگرایش به نماز جماعت در مدارس تاثیر مثبت دارد)؛ براساس آزمون مجذور کای با 99 درصد اطمینان تأیید ‌شد.

ـ فرضیه 2 ( امکانات نمازخانه مدارس در گرایش دانش آموزان به نماز جماعت مؤثر است)؛ براساس آزمون مجذور کای با 99 درصد اطمینان تأیید ‌شد.

- فرضیه 3 (گرایشات مذهبی پدر و مادر در اهمیت دادن دانش آموزان به نماز جماعت مدارس مؤثراست)؛

با 99 درصد اطمینان تأیید ‌شد.

- فرضیه 4(میزان آگاهی دانش آموزان از فواید شرکت در نماز جماعت درگرایش آنان به نماز جماعت مدارس تاثیر دارد(؛ با 99 درصد اطمینان فرضیه تحقیق تأیید ‌شد.

- فرضیه 5( بین حضور دانش آموزان در جلسات مذهبی و گرایش به نماز جماعت مدرسه رابطه وجود دارد)؛

با 99 درصد اطمینان فرضیه تحقیق تأیید ‌شد.

- فرضیه 6(تشویق در شرکت دانش آموز در نماز جماعت مدرسه مؤثرهستند)؛ با 99 درصد اطمینان فرضیه تأیید ‌شد.

- فرضیه 7 (شخصیت امام جماعت ونوع ارتباط او با دانش آموزان در شرکت آنان در نماز جماعت تاثیر دارد)؛ با 99 درصد اطمینان فرضیه تأیید ‌شد.

- فرضیه 8 (مشارکت دادن دانش آموزان درمسولیت برگزاری نمازجماعت در افزایش علاقه آنان به شرکت در نماز جماعت مدرسه موثر است)؛ با 99 درصد اطمینان فرضیه پژوهش تأیید ‌شد.

- فرضیه 9 (حضور مدیر، معاونین, دبیران واولیاء دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه، می‌تواند بر شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه مؤثر باشد)؛ با 99 درصد اطمینان فرضیه تأیید ‌شد.

پیشنهادات

1. توجه به علت‌ها: در رفع عارضه و اصلاح یک نابسامانی، باید از عوامل اصلی پیدایش نامسامانی وارد شد و به علت‌های اصلی توجه کنیم. برای مشکل بی‌توجهی دانش‌آموزان به شرکت در نماز جماعت مدارس، باید علت‌ها را بررسی کرد. باید به جهل و غفلت، بی توجهی خانواده‌ها، دوستان و معاشران و... توجه جدی نمود.

2. حل تضادها و تعارض‌ها: برای اینکه دانش‌آموزان جذب نمازجماعت شوند، باید تضادها و تعارض‌هایی که دانش‌آموز در خانواده، جامعه و محیط مدرسه می‌بیند، به نحو مطلوبی حل شود. وقتی دانش آموزی می‌بیند که والدین او بدون عذر نمازجماعت مسا جد را ترک می‌کنند، ولی توصیه به شرکت فرزندشان در جماعت می‌کنند، چه انتظاری است که فرزند در نمازجماعت مدرسه شرکت کند! یا وقتی مدیر، معاون، مربی، ... در مدرسه، اهمیت نماز جماعت را بیان می‌کنند اما خود در نمازجماعت شرکت نمی‌کنند، دانش آموازن با یک تعارض آشکار روبه رو می‌شوند و به نماز جماعت به دید تصنعی نگاه می‌کنند و نسبت به نماز جماعت بی‌تفاوت می‌شود.

3. جهت دادن به عضویت در تشکیلات گروهی مذهبی: از جمله طرح‌هایی که می‌تواند در شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه مفید باشد، جهت دهی افراد به عضویت در تشکیلات گروهی است که در مسیر عبادت و تقوی و نمازند؛ زیرا آنان تحت نفوذ گروهند و حتی اگر مؤمن به نماز جماعت هم نباشند، به سوی آن گرایش پیدا می‌کنند.

4. استفاده از حساسیت و شور و هیجان مذهبی در نوجوان و نشان دادن صحنه مهیج: بردن دانش آموزان درقالب اردو، مجالس و مراسمی که به نحوی با نماز ارتباط دارد و در آن صحنه‌های مهییج مذهبی وجود دارد، نماز جمعه،دعا و... در این زمینه مؤثر است.

5. حضور مسئولان در نماز جماعت مدرسه و تشویق دانش آموزان: مسئولان مربوط می‌توانند گاهی اوقات در نمازجماعت مدرسه شرکت کنند. این عمل موجب می‌شود که دانش آموزان اهمیت نماز جماعت را بفهمند و تشویق شوند.

6. به نظرمی‌رسد اگرمسئولان، اولیای مدرسه، انجمن اولیا و مربیان و والدین و افرادی که به واسطه موقعیت‌های علمی مذهبی، سیاسی، هنری و ورزشی در بین دانش آموزان از احترام ویژه‌ای برخوردار هستند، هر چند یکبار به طور متناوب در نماز جماعت مدرسه شرکت کنند، در انگیزش فراگیران به نماز بسیار مفید باشد.

7. مدیر مدرسه و همه کسانی که به نحوی در امور آموزشی و تربیتی دخیل هستند، با تشکیل جلسات متعدد درباره نحوه اجرای طرح براساس شرایط و مقتضیات اظهار نظر و تصمیم گیری کنند و به مناسبت‌های مختلف از افراد فوق الذکر جهت شرکت در نماز جماعت مدرسه دعوت به عمل آورند. به شرطی که شرکت آنها در نماز از هر گونه شائبه دور باشد.

8. بری ارزشیابی این طرح، که تا چه اندازه توانسته موفقیت لازم را به دست آورد و دانش آموزان را به نماز جماعت جذب کند، می‌توان از طریق مشاهده مستقیم طرح را ارزشیابی کرد.

منصوره ملکی توانا