ادامه هشت مزیت حضور در مساجد در کلام امام علی (ع)

چهارم:کلمات و سخنانی که موجب هدایتش شود می‌شنود:

 مساجد کانون هدایت و رهنمون‌سازی مسلمانان و پیروان دین آسمانی اسلام به سوی کمال می‌باشند. مهمترین هدف والای پیامبر گرامی اسلام(ص) در ساخت و بناء مسجد در نخستین مراحل و اولین گام در تبیین و تشریح دین مبین اسلام تأسیس پایگاهی برای آشناسازی مسلمانان با آموزه‌های دینی و تعالیم مذهبی و معارف اسلامی بوده است. چون خمیرمایه، درونمایه و ذات این دین کامل آسمانی، هدایت و سعادت بشری نهایت آن بوده و این مهم در آن نهفته می‌باشد. در نتیجه، حضور در این مکان مقدس، بستر و زمینه‌ساز هدایت پیروانش رخواهد بود.

انسان موجودی است که خیلی زود تعالیم، اعمال و افعال عبادی و مناسک فرا گرفته را به دلیل درگیر شدن در مسائل معیشتی و مشکلات زندگی و امور شخصی و مادی رو به فراموشی خواهد نهاد. بنابراین نیاز به مکانی دارد که با انجام اعمال مذهبی به طور مستمر به یادآوری آموزه‌های تعلیم یافته و استماع مباحث اخلاقی و ارزشمدار بپردازد تا در سایه آن بتواند ادامه حیات روزمره خویش را بر اساس مبانی دینی ترسیم نماید. و در راستای اهداف تعالی و هدایتمند تعریف شده از سوی پیشوایان دینی حرکت نماید. به همین خاطر مسجد مکان تذکر و یادآوری برای پیروانش می‌باشد که منفعت و سود فراوانی در همین تذکر وجود دارد. یک مسلمان در هر شبانه روز باید در چند نوبت با انجام اعمال و افعال عبادی در بیوت الله به خویش تلنگر وارد سازد  تا همواره بهوش باشد و دچار وسوسه شیطان نشود و در نهایت دچار انحراف و سقوط از مسیر هدایت معین شده نشود. در همین ارتباط قرآن کریم می‌فرماید:  فذکر ان نفعت الذکری، سیذکر من یخشی؛[16] ترجمه: پس تذکر ده اگر تذکر مفید باشد و بزودی کسی که از خدا می‌ترسد متذکر می‌شود.»

مسجد، مکان معنوی است و غالب شدن فضای روحانی در آن موجب می‌شود تا حاضران و شرکت‌کنندگان ، پیش نیاز حضور در آن را، که همانا داشتن سلامت روحی، روانی و عاری شدن از وساوس شیطانی است مراعات نموده و با قلب پاک و ضمیری روشن و نیتی خالص در آن حضور پیدا کنند در غیر این صورت ورود بدون رعایت این الزامات اولیه،  اصل حضور آنان در مساجد را دچار خدشه و اشکال می‌نماید.

آنچه را که یک مسلمان در مساجد می‌شنود کلامی است برگرفته از متون، منابع و مراجع الهی. آیات وحی که در قالب کتاب قرآن کریم به عنوان اولین مصحف شریف که در مساجد ورود پیدا نموده است مباحثی جز اهدف هدایتگرانه ندارد. احادیث و روایات از پیامبر اعظم حضرت محمد (ص) و ائمه اطهار (ع) نیز در ادامه و برگرفته از آیات الهی هستند که به زبانی قابل فهم برای همه اقشار و طبقات جامعه اسلامی تبیین و تشریح شده‌اند معنا و مفهومی که در بطن و حتی ظاهر آن نهفته است جز معنایی هدایتگر و سوق بشر به سوی کمال ندارد.

از سوی دیگر برنامه‌ها و فعالیت‌هایی که در مساجد صورت می‌گیرد نیز تماماً در راستای هدایت و سوق‌دادن مسلمانان به سوی کمال و خدایی شدن می‌باشد. هیچ مکانی به اندازه مساجد در آن از مباحث ارزشی، اخلاقی و معنوی که زمینه‌ساز هدایت و سعادت بشری مطرح نمی‌گردد. تمام کلماتی که در قالب وعظ، خطابه، سخنرانی و دعا و نیایش و ... در مساجد انجام می‌شود همگی سرشار از محتوا و مفاهیم هدایتگرانه بوده و هر مخاطبی که این دستورات و اطلاعات را به خوبی در زندگی روزمره خویش به‌کار بندد و یقیناً جزو افراد هدایت شده محسوب خواهد شد.

آنچه از مسجد برمی‌خیزد، نوایی جز حقگویی و حق طلبی و حق‌محوری نیست و مساجد همواره در طول تاریخ اسلام، معرّف عقاید برحق و مواضع راستی بوده و خواهند بود.

بنابراین در چنین فضای هدایتگرانه‌ای، اهالی آن نیز تنها با اندیشه کسب معارف الهیه  و درک و شناخت مبانی و چارچوب‌های نظری و عملی ترسیم شده با محوریت حق و حقیقت به سوی مقاصد عالی هدف‌گذاری شده توسط پیشوایان دینی حرکت می‌کنند.

پنجم: رحمت الهی شامل حالش می‌شود: 

مساجد جایگاه دعا و نیایش و عبادت است. و به عبارتی دیگر کانون رحمت واسعه الهی می‌باشد. همچنان‌که در آیات و روایات و آموزه ‌های دینی اشاره رفته، آنچه که موجب نزول رحمت الهی می‌گردد دعا، نیایش و راز و نیایش با خالق هستی است.  قرآن‏کریم در آیات متعددى بندگان را به دعا و نیایش دعوت مى‏نماید و شرط اجابت دعا را در راز و نیاز و درخواست قلبى و زبانى مى‏داند: «و قال ربّکم ادعونى استجب لکم انّ الّذین یستکبرون عن عبادتى سیدخلون جهنم داخرین؛[17] ترجمه: و خداى شما فرمود که مرا با خلوص بخوانید تا دعاى شما را مستجاب کنم و آنانکه از دعا و عبادت من اعراض و سرکشى مى‏کنند زود با ذلت و خوارى در دوزخ شوند.» و در جای دیگر می‌فرمایند: «امنّ یجیب المضطرّ اذا دعاه و یکشف السوء و یجعلکم خلفاء الارضءاله مع‏اللّه قلیلاً ما تذکّرون؛[18] ترجمه: آیا آن کیست که دعاى بیچارگان مضطر را به اجابت مى‏رساند و رنج و غم آنان را برطرف مى‏سازد و شما مسلمانان را جانشینان اهل زمین قرار مى‏دهد. آیا با وجود خداى یکتا، خدایى دیگر شایسته پرستش هست؟ نه هرگز اما اندک مردم متذکر این حقیقتند.»

   اگرچه خداوند متعال از تمام امور حیات بشری و انسانها آگاهی کامل دارد و بهتر از هر کسی می‌داند که این بشر خاکی با چه مشکلات و مسائلی روبروست ولی تنها شرط اجابت دعای انسان را در خواستن وی می‌داند. آنجا که می‌فرماید: «واذا سالک عبادى عنى فانى قریب اجیب دعوه الداع اذا دعان فلیستجیبوا لى ولیؤمنوابى لعلهم یرشدون؛ [19] ترجمه: آنگاه که بندگان من، از دورى و نزدیکى من از تو پرسند، بدانند که من به آنها نزدیک هستم هر کسى مرا بخواند دعایش را اجابت مى‏کنم پس بایست دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان آورند تا به سعادت راه یابند.»

    دعا وسیله قرب و نزدیکى بنده با پروردگار، عبد با معبود و مخلوق با آفریدگار است. دعا زمینه‏ساز آرامش روح و روان انسان است. اینکه انسان همواره در دعا تمام نگاه خویش را فقط به معبود متوجه مى‏سازد و از غیر او چشم مى‏پوشد. در واقع نوعى یگانه‏پرستى و دورى از شرک را تمرین مى‏کند و وحدانیت و یکتاپرستى که شرط اول مسلمانى است را به منصه ظهور مى‏رساند.

    درمیان اماکن مقدس جهت انجام دعا و نیایش، مسجد برترین مکان مى‏باشد و داراى فضیلتى ویژه است چرا که مسجد خانه خدا بر روى زمین است. اگر به عنوان میهمان در خانه خدا برویم و او را با خلوص بخوانیم حق تعالى به احترام این حضور ما و از باب میزبانى سهل‏تر و سریع‏تر زمینه‏سازى، جهت اجابت دعاى بندگان را فراهم مى‏سازد. از طرف دیگر حضور در مسجد و تشکیل اجتماع براى استماع و قرائت دعا موجب خواهد شد تا راه اجابت دعا کوتاه‏تر شود چرا که: «یدا... مع الجماعه» دست خدا با جماعت است (حدیث نبوى)

    کلمه «مسجد» اسم مکان و به معناى محل سجده گزاردن است. هرچند در دیدگاه اسلامى سراسر زمین و جهان هستى و عالم امکان، محل سجود و جایگاه پرستش و تسبیح و تحمید پروردگار هستى بخش مى‏باشد و همه مخلوقات و موجودات جهان هر یک به زبان خود، پیوسته به ثناگویى و تسبیح و تنزیه و ذکر باریتعالى مشغول مى‏باشند، اما آنچه در این مقال از کلمه «مسجد» مدنظر است، اسم مکان خاص به معناى جایگاه ویژه مسلمانان، جهت دعا، نیایش، عبادت و پرستش خداوند متعال و بجا آوردن نمازهاى روزانه مى‏باشد. از این‏نظر، این مکان مقدس موردتوجه و عنایت حضرت احدیث بوده و از قداست والایى برخوردار است.

    پروردگار عالمیان در قرآن کریم، ضمن آیات متعددى مسلمانان را دعوت نموده تا در مساجد نماز گذارند و به دعا، نیایش و عبادت بپردازند و با پوشیدن بهترین لباسها و آراستن خود به زینت‏ها، وارد این مکان الهى گردند. وجود آیات متعدد در این ارتباط، ناشى از اهمیّت مساجد مى‏باشد: «قُلْ اَمَر رَبّى بِالقِسْط و اقیموا وجوهکم عندکل مسجد و ادعوه مخلصین له الدین؛[20] ترجمه: اى رسول ما بگو که پروردگار من شما را به عدل و داد امر کرده و نیز فرمود به سوى هر مسجدى رو آورید و خدا را از سر اخلاص بخوانید.»

    از امام صادق(ع) در خصوص دعا در مسجد نقل است که فرمودند: «هرگاه حاجتى از خداوند دارم همیشه هنگام ظهر براى دعا به مسجد مى‏روم»[21]

    دعا در مسجد، از جلوه‏هاى یاد خدا و بردن نام نیکوى اوست. از پاره‏اى روایات چنین برمى‏آید که دعا در مسجد داراى فضیلتى ویژه است، تا آنجا که حتى از عبادت‏هایى همچون تلاوت قرآن کریم، برتر به شمار آمده است.«در فرهنگ دینى، گاه از مسجد به عنوان «بیت‏ا...» و «خانه خدا» نیز یاد مى‏شود. راز این نامگذارى آن است که مردم در این مکان به سوى خداوند متعال تقرّب مى‏جویند و با عبادت خالصانه و پُر حضور خود به سوى او ره مى‏سپارند. همان گونه که انسان براى یافتن کسى، او را در خانه‏اش مى‏جوید، براى بار یافتن در محضر خاص پروردگار و ملاقات با وى نیز باید به مسجد که خانه‏ى اوست، شتافت پس خانه‏ى خدا در حقیقت، خانه‏ى مردم و جایگاه گرد آمدن آنان براى پرستش و بندگى حق تعالى است»[22]

ششم: مواعظی که او را از فساد و گناه باز می‌دارد، می‌شنود:

مسجد کانون وعظ و خطابه می‌باشد. اگر به روند شکل‌گیری تاریخ مساجد از بنای نخستین مسجد تا عصر حاضر نظر و نیم‌نگاهی داشته باشیم در خواهیم یافت که قالب و نوع اعمال و افعالی که در این مکان مقدس انجام می‌گیرد اکثریت قریب به اتفاق آن در راستای موعظه بوده و این بهترین شیوه و روشی بوده که توانسته است در طی ادوار تاریخی در محیط مسجد همچون سدی در برابر انحرافات و کژی‌ها عمل نموده و  زمینه‌ساز، سلامت فکری، ذهنی، فعلی و رفتاری مسلمانان را با تمسک و بهره‌گیری از آن باشد.

اگر به تمام مراکز و مکانهایی را که برای عبادت پیروان ادیان آسمانی در نظر گرفته شده است کنکاشی و بررسی دقیق به عمل آوریم مشخص می‌شود که هیچ مکان عبادی به اندازه مسجد در حوزه وعظ کارکرد ندارد. به همین دلیلی مسجد مهمترین نقش را در حفظ و نگهداری پیروانش از انحرافات و ناهنجاری‌ها ایفاء می‌نماید.

با توجه به اینکه فضای غالب در این مکان مقدس فضایی معنوی و روحانی است در نتیجه تمام محتوا، اطلاعات و مطالبی که  توسط وعاظ و خطباء مورد استفاده قرار می‌گیرد، متونی هستند که ترغیب کننده و مشوق کنش و رفتاری ارزشی و اسلامی و نیز نهی و پرهیز کننده از ناراستی ‌ها و اعوجاج می‌باشد. به همین خاطر اهالی مسجد با شنیدن پند‌ها، اندرزها، آموزه‌های معنوی و روحانی، ضمن اجتناب و دوری از وارد شدن در مسیر پر خطر اخلاقی و ناهنجاری‌های اجتماعی و نیز شبهات فکری و عقیدیی، گام‌های عملی استوار و بلندی را با تأسی و پیروی از منویات پیشوایان دینی و بکارگیری آموزه‌های اسلامی بر می‌دارند.

یکی از مهمترین وظایف مساجد شناسایی عوامل و زمینه‌های انحراف در جامعه اسلامی بوده و در این خصوص با  برنامه‌ریزی مناسب و نیز معرفی نوع انحرافات و اثرات و پیامدهای منفی آن را نیز برای عموم مردم گوشزد می‌نماید. و در این راستا با ارائه برنامه و راهکارهای مناسب در جهت مبارزه با آن برخاسته و از طریق این تقابل، ضمن کاهش تهدیدها و انحرافات، بسترهای سلامت جامعه اسلامی را نیز کماکان محفوظ نگه‌دارد.

   لغت«وعظ» به معناى پنددادن و بیان کردن روایات و احکام شرعى بر بالاى منبر و... مى‏باشد و یکی از راه‏ها و شیوه‌های تبلیغى دین مبین اسلام می‌باشد که غالباً در مساجد انجام مى‏شود.  شاید هیچ پایگاهى به اندازه «مساجد» در تبلیغ اسلامى و انجام موعظه برای مسلمانان ایفاى نقش ننموده باشد و به همین خاطر از مسجد به عنوان «مرکز ثابت تبلیغات اسلامى» یاد مى‏شود »[23] قرار دادن مسجد به عنوان کانون وعظ و تبلیغ از سوی پیامبر گرامی اسلام نشان از از شأن و منزلت این جایگاه الهی دارد. «بر پایه برخى از شواهد تاریخى، پیامبر اسلام(ص) در دورانى، یاران خویش را در مسجدالحرام گرد مى‏آورد، براى آنان قرآن مى‏خواند و واجبات و محرّمات الهى را به آنان آموزش مى‏داد» [24] آنچه در این میان دارای اهمیت می‌باشد. این نکته اساسی است که سخنرانى‏هاى پیامبر(ص) تنها جنبه آموزشى نداشت بلکه از عنصر موعظه و ایجاد ملکه تقوا و پرهیز از گناه در روح و جان شنوندگان نیز برخوردار بود. از همین رو، اصحاب پیامبر(ص) از برخى جلسات سخنرانى آن حضرت به عنوان «مجلس موعظه» یاد مى‏کردند[25] همچنین بر اساس مستندات متقن تاریخی«شواهدى در دست است که نشان مى‏دهد پیامبر(ص) هرگاه روحیه سرکشى و گناه را در مردم مشاهده مى‏کرد. در مسجد و مجالس سخنرانى مردم را اندرز مى‏داد.»[26]

با عنایت به موارد فوق‌الذکر مشخص می‌گردد نقشى که واعظان در مساجد دارند و سخنرانى‏هاى آنها نقشى غیرقابل انکار می‌باشد. و از اهم مسایلى که واعظان و روحانیون در مساجد در امر تبلیغ باید به آنها بپردازند مى‏توان به بیان احکام شرعى، بیان سیره‏ى ائمه هدى‏ علیهم السلام، بررسى مسائل روز، توجیه کردن مردم اندرز دادن و دعوت مردم به تقوى‏، تفسیر و شرح قرآن، نهج‏البلاغه و صحیفه سجادیه و ادعیه‏ى دیگر در حد فهم مردم و ... اشاره کرد.که همگی این شیوه‌های تبلیغی، نقشی بسیار مهم و تأثیرگذار در جلوگیری از انحرافات در بین جامعه اسلامی به ویژه برای اهالی مسجد ایفا می‌نمایند.

    علاوه بر شیوه تبلیغی موعظه در مساجد که مانع انجام محرمات و انحرافات می‌گردد خود مسجد نیز به عنوان مکان از دو جلوه و ناحیه متفاوت برخوردار است. که این جلوه‌ها نیز به طور غیر مستقیم در از بین زمینه‌های انحراف در اهالی مسجد تأثیرگذار می‌باشد. «به عبارت دیگر دو گونه رفتار مى‏تواند در این مکان ویژه متجلى شود که در امر تعلیم و تربیت و جهت دهى رفتارهاى فردى و جمعى افراد بسیار مؤثر است. ناحیه جلویى و ظاهرى مسجد که در آن رفتارها و اعمال و روابط پسندیده دینى و مذهبى و مقبول شرع و دین رخ مى‏نماید و ناحیه عقبى و یا پنهان که طى آن رفتارهاى شخصى، غیر جمعى و کنترلى رخ مى‏دهد، هنگامى که انسان‌ها به صورت جمع در حال برگزارى مناسک و انجام فرایض هستند، رفتارهاى جمعى و مقبول و عمومى ظاهر مى‏شود و هنگامى که انسان‌ها به صورت غیر جمعى و به صورت فردى در مسجد ظاهر مى‏شوند خود به خود به محاسبه کنترل و بررسى رفتارهاى شخصى و فردى مى‏پردازند. ویژگى مسجد به عنوان یک مکان در مقابل دیگر مکان‌ها این است که مسجد ماهیتاً علاوه بر اینکه محلى براى تجمع و همبستگى جمعى است و انسان‌ها با حضور جمعى در آن به همبستگى رفتارهاى جمعى مى‏اندیشند، بلکه به طور مکانى و موقعیتى و با عنایت به نگاه خاص فردى که در آن مکان حاضر مى‏شود، خود به خود فرد را به درون خود ارجاع داده و آنچه را که در جمع از طرح آن پرهیز مى‏کرد، در حالت انفرادى به طرح آن مى‏پردازد و طرح این موضوعات و مسایل رفتارى و فکرى فردى بیشتر حالت اصلاح کنندگى و ترمیمى و کنترلى دارد.

    بر این اساس مى‏توانیم بپذیریم که هم حضور جمعى در مسجد مى‏تواند رفتارهاى مطلوب جمعى را در ما برانگیزاند و هم حضور فردى مى‏تواند چنین تأثیرى را به جاى بگذارد. در حالى که دیگر مکان‌ها ممکن است یکى از این حالات تأثیرى را به جاى بگذارند. مثلاً حضور در مکان مدرسه، ماهیتاً و به لحاظ موقعیتى که دارد، حضور جمعى است و اثرات احتمالى تنها با حضور جمعى معنادار مى‏شود. در حالى که مدرسه جایى نیست که افراد بخواهند به طور انفرادى در آنجا حاضر شوند و به فعالیت بپردازند. بر همین اساس از خصوصیات ویژه مساجد در مقابل مدارس این است که مدارس بیشتر به رفتارهاى جمعى توجه دارند در حالى که در مساجد امکان بروز رفتارهاى جمعى (موقع حضور در جمع) و فردى (حضور انفرادى) بیشتر بروز مى‏کند.

    به هر حال براى مساجد نیز به عنوان یک مکان مى‏توانیم نقش دوگانه‏اى را قایل شویم نقش اول کمک به اصلاح و انجام رفتارهاى جمعى افراد است. چرا که افرادى در مساجد گرد هم مى‏آیند، از طریق موعظه و انجام آیین‏ها و مناسک جمعى به هم متصل مى‏شوند. چرا که عقاید مذهبى درونى‌اند و نیاز به آیین‏ها و شرکت در مناسک را ایجاد مى‏کنند. افراد با شرکت در این مراسم و انجام این فعالیت‌ها و شنیدن و درک مواعظ و سخنرانی‌ها، هویت جمعى خود را سامان مى‏دهند.

    پس حضور در مسجد، تمرین توجّه به خداست. آزمون ترک دنیاست. امتحان مبارزه با نفس و ترک گناهانى همچون غیبت، سخن چینى، بیهوده گویى و مانند آنهاست. راستى آیا اهداف نظام تربیتى اسلام چیزى جز دستیابى به چنین فضیلت‏هاى ارزشمند است؟ مگر همین فضایل اخلاقى نیست که هرکس بدان دست یافت، در سایه آنها لذّت ایمان را مى‏چشد و هرگز به دامن فساد و تباهى درنمى‏غلطد؟

    آثار سازنده و تربیتى حضور در مسجد، رفته رفته به دیگر اعمال مؤمن نیز سرایت مى‏کند؛ زیرا حضور در مسجد، حضور در خانه خداست. به طور طبیعى کسى که با خانه خدا اُنس دارد، تلاش مى‏کند تا در خارج از مسجد نیز عملکردى متناسب و همگون با حضور در مسجد داشته باشد.

    بنابراین شایسته است مؤمن با یادآورى اینکه بناست روزانه چندین بار در مسجد و خانه دوست، حاضر شود سعى مى‏کند اعمال و رفتار او در بیرون از مسجد با مسجد رفتن و به حضور دوست شتافتن، متناسب و هماهنگ باشد. در این صورت است که به مسجد رفتن نه تنها خود عملى عبادى خواهد بود بلکه به عنوان عاملى براى مراقبت بر سایر اعمال و رفتار و اصلاح آنها نیز مؤثّر خواهد افتاد». [27]

هفتم و هشتم: به خاطر حیاء و آبروی خویش ترک گناه می‌کند و به خاطر ترس الهی مرتکب عمل خلافی نمی شود:

در ادامه مباحث مربوط به حسنات حضور در مسجد در کلام مولای متقیان امام علی (ع)، با توجه به اینکه مزیت‌های هفتم و هشتم حضور در مساجد: ترک گناه و عمل خلاف تقریباً مشابه و مرتبط با هم می‌باشند. به همین خاطر دو تا بحث باقیمانده از هشت مزیت برشمرده شده، در این مقال مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد. امید است که این سلسله مباحث مطرح شده بیش از پیش زمینه‌ساز حضور فعالتر و پررنگ‌تر ما در مساجد باشد.

   قبل از ورود به موضوع اصلی این بخش، بایسته است تعریفی دقیق از تقوا داشته باشیم تعریفی که از مقبولیت عامه نیز برخوردار باشد. در فرهنگ لغت "تقوا" به معنای «پرهیز و ترس از خدا و اطاعت امر او، پرهیزگاری»[28] تعریف شده است. خداوند متعال در قرآن کریم بنیان و اساس شکل‌گیری مسجد را بر پایه تقوا اعلام فرموده است: لا تَقُمْ فیهِ اَبَداً لَّمَسْجِدٌ اُسِّسَ عَلَى التَّقْوى‏ مِنْ اَوَّلِ یَوْمٍ اَحَقُّ اَنْ تَقُومَ فیهِ فیهِ رِجالٌ یُّحِبُّونَ اَنْ یَتَطَهَّرُوا وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرینَ‏؛[29] ترجمه: تو اى رسول ما هرگز در مسجد آنها قدم نگذار و همان مسجد «قبا» که بنیانش از اول بر پایه تقوى محکم بنا گردیده بر اینکه در آن اقامه نماز کنى سزاوارتر است که در آن مسجد مردان پاکى که مشتاق تهذیب نفوس خودند در آیند و خدا مردان پاک و مهذب را دوست دارد.»

با عنایت به این آیه شریفه مشخص می‌شود که اساس مسجد بر پایه ورع و پرهیز و از گناه شکل گرفته و این مهم را ما در هیچ از اماکن عبادت دیگر ادیان نمی بینیم که خداوند چنین موضوع مهمی را در ارتباط با مسجد بیان کرده باشد.

    بنابراین حضور در چنین مکانی که از اول نیت بنای آن بر پایه تقوا و پرهیز بنا گردیده، می‌طلبد کسانی که در آن حضور پیدا می‌نمایند در درجه اول راه و منش ترک از معصیت و گناره را در سرلوحه رفتار خویش قرار داده و بر اساس ضرورت‌ها و الزامات ترک معاصی که در آموزه‌های دینی نسبت به انجام آن تأکیدفراوانی به عمل آمده است در آن قدم بگذارند. پر واضح است که «مسجد در جایگاه اصیل خود یک الگوى ارزشگذارى است ارزش‌هاى فراموش شده در مسجد مطرح مى‏شود در آن جا نیازمند و ثروتمند، رئیس و زیردست فرمانده و سرباز امتیازهاى مادّى و ظاهرى را کنار مى‏نهند و همه در کنار یکدیگر و دوش به دوش هم مى‏ایستند. در مسجد تنها ارزش‌هاى حقیقى همچون تقوا و جهاد مطرح است. بر پایه فقه اسلامى شایسته است. آنان که از فضیلت‌هایى همچون علم، تقوا، ایثار و جهاد برخوردارند در صف اول نماز جماعت بایستند این امر خود نوعى ارزشگذارى و ترویج ارزش‌هاى اصیل است.»[30]

در همین راستا حضور در مسجد، یکى از آثار ایمان و تعبد و تعهد و صلاحیّت دینى افراد است و همین تقیّد عملى، مرز دیندارى و روح اطاعت آنان را، از اشخاصى که به خصلت ایمان و اطاعت پاى‏بند نیستند تفکیک مى‏گرداند در واقع این امر یکى از ملاک‏هاى ارزش‌گذارى مومنین مى‏باشد. همچنین شرکت در نماز جماعت نوعى ارزش محسوب مى‏گردد این ارزش بر دیگر ابعاد معنوى - اجتماعى و اقتصادى و... نمازگراران تأثیرگذارى مستقیم دارد کسانى که در مسجد حضور فعال دارند بیش از دیگران بر رعایت ارزش‌هاى اسلامى و اخلاقى در جامعه اصرار مى‏ورزند. چون هنجارهاى عرفى حاکم بر جامعه اسلامى در راستاى ارزش‌هاى اسلامى است به تبع این افراد ارزشهاى عرفى جامعه را نیز بیشتر مراعات مى‏کنند.

نبى مکرم و رسول خاتم حضرت محمد(ص) در ارتباط با نقش مسجد در ایجاد تقوا و پرهیزگاری در بین مومنین فرموده‏اند: «انّ المَساجدَ بُیُوتُ المُتّقین...؛[31] ترجمه: مسجدها، خانه‏هاى پارسایان و پرواپیشگان است.» و در حدیثى دیگر فرمود: «أحَبّ البلاد الَى‏اللَّه مَساجدُها، وَ ...؛[32]ترجمه: محبوب‌ترین سرزمین‌ها نزد خداوند مسجدها هستند...» در این حدیث که با زبان کنایه و تمثیل، سخن به میان آمده نکاتى در خور توجه است:

 1. علّت محبوبیّت و قداست و ارزشمندى مساجد این است که مردم در آنها با معارف قرآن آشنا شوند و با حضور مستمّر خود سخنان خاندان عترت و نبوّت که حافظان شریعت و پاسداران آیین اسلام و شارحان کتاب سنّتند - را بشنوند و در نتیجه راه و رسم صحیح زندگى را بیابند واز معصیت‌ها وگناهان دوری نمایند.

 2. خوشبختى و موفقیّت اصلى را باید در آستان‏هاى الهى(مساجد) جستجو کرد.

 3. آرایش حقیقى براى انسان تنها به جامه‏نو و گران نیست، بلکه به تقوا و آراستگى خلقى و رفتارى است.

 4. انسانى که از پروردگار خویش گسسته است، موجودى بى‏پشتوانه و بى‏پناه است، لیکن مساجد به سبب انتسابشان به خدا پناهگاهى مطمئن و پشتوانه‏اى محکم براى مردم مؤمن و متدیّن محسوب مى‏شوند. و زمینه‌های دوری و ترک از گناه در ایشان تقویت می‌شوند.

مساجد، به طور کلّى میدان کسب فضایل و ارزشهاى والا و معنوى‏اند، و انسانى که ساعاتى از عمر خود را در آن مى‏گذراند به کمالاتى دست پیدا مى‏کند و یا باید دست پیدا کند که هستى را براى وى معنى‏دارتر، و وجود را ارزشمندتر و پایدارتر مى‏گرداند.[33]

و براین اساس حضرت امام صادق (ع) در روایتى مى‏فرمایند: «بر شما باد حضور در مساجد که آنها خانه‏هاى خدا در روى زمین است و آنکه پاک و منزه در آن حضور یابد، خداوند گناهان او را پاک مى‏سازد.» [34]

بنابراین می‌توان گفت که از کارکردهای مهم مساجد با وجود تنوع‏پذیرى این کارکردها، وجه تقواپذیری و پرهیز و ورع از گناه و محرمات و نیز تشویق و ترغیب در ترک معاصی بوده  و به همین خاطر است که به  مسجد روندگان همواره تأکیده شده است که برداشت اخلاقى لازم را از این جایگاه مقدس براى خود، خانواده و جامعه خود، کسب نمایند. «شرکت در نماز جماعت در مساجد، و به صف عبادت مؤمنان پیوستن، با آنان به رکوع و سجود و قیام و قعود و راز و نیاز پرداختن، و در موج جماعت تلاش نمودن، سبب مشمول عنایت خداوند واقع شدن و موجب پاک گردیدن از گناه نیز مى‏شود. پیامبر اسلام(ص) فرموده است: مَنْ آتى‏ الجَماعةَ ایماناً و اِحْتِساباً، اِسْتَأنفَ اَلعَملَ؛ [35]ترجمه:  هرکس فقط از روى ایمان و عمل خالص براى خدا انجام دادن - به دور از ریا و خودنمائى و راحت‏طلبى و اغراض فاسد دیگر - در نماز جماعت شرکت کند، خداوند مهربان گناهان او را مى‏آمرزد، او پاک و پاکیزه مى‏گردد و مانند کسى مى‏باشد که تازه به تکلیف رسیده و اکنون مى‏خواهد اعمال و تکالیف خود را شروع کند.[36]

   با توجه به مطالب فوق، تلاش شده است بیش از پیش به نقش اساسی مسجد در از بین بردن بسترهای گناه و تشویق وترغیب اهالی مسجد به ترک محارم و معاصی و عمل به واجبات و امور حلال تبیین و تشریح گردد. در پایان این بحث با هدف تنویر بیشتر اذهان و افکار خوانندگان محترم به اهمیت و جایگاه این موضوع مهم به یک روایت وارده در این ارتباط اشاره می‌کنیم: «یکى از جوانان مدینه که از یاران رسول خدا (ص) بود، در نماز جماعت مسجد شرکت مى‏کرد و پشت سر آن حضرت نماز مى‏خواند، امّا از سوى دیگر مرتکب خلاف و عمل منافى عفّت هم مى‏گردید! کسى وضع خلافکارى آن جوان را به گوش رسول خدا(ص) رسانید، امّا با توجّه به اینکه به نظر مى‏رسید آن جوان تازه نماز خوان شده بود، رسول خدا(ص) فرمود: طولى نمى‏کشد که نماز او را از عمل خلاف باز مى‏دارد، که چند روزى بیش نگذشت و آن جوان راه توبه و بازگشت از گناه را پیش گرفت و خود را اصلاح نمود».[37]