بسم الله الرحمن الرحیم «الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی» ماه رمضان امسال بحث ما درباره ی نماز بود. در جلسه ی گذشته بحث تکبیر را گفتیم. رکوع و سجده و تشهد را هم در جلسات گذشته بیان کردیم. این جلسه می خواهیم بحث نماز را جمع بندی کنیم. در مسائل اقتصادی، حقوقی و تربیتی اصولی هست که در نماز هم مطرح است. موضوع بحث ما موضوع خیلی مهمی است. نمی خواهم بگویم که نماز برای اقتصاد است. اما می خواهم بگویم که در علم اقتصاد و در علم تولید و بهره وری یک اصولی هست که آن اصول در نماز هم وجود دارد. نماز یک رابطه بین انسان با خدا است. «وَ أَقِمِ الصَّلاه یَ لِذِکْری» (طه/14) نماز برای تشکر از خدا و انس با خدا است و رابطه ی بی نهایت کوچک با بی نهایت بزرگ است. اصل نماز عرفان و انس و عشق و ادب است. اما در این انس و ادب و عشق و ذکر اصولی که در بهره وری و اقتصاد است، نهفته شده است. در کل ماه رمضان نماز را با دید خودمان نگاه کردیم. حالا من می خواهم از یک گوشه ی دیگر بررسی کنم. مثل عکاسی که از هر زاویه یک عکس برمی دارد. ما می خواهیم نماز را از زاویه ی علوم اقتصادی بررسی کنیم. نماز برای اقتصاد نیست. این را فراموش نکنید. فردا نگویید: آقای قرائتی چرا نماز را اقتصادی کرده اید؟ هر گردویی گرد است ولی هر گردی گردو نیست. اصول اقتصادی در نماز هست. اما نماز برای این اصول نیست. در نماز می گوییم «حَیَّ عَلَی خَیْرِ الْعَمَلِ» به سوی بهترین عمل بشتابید. از این پیداست نماز یک کار است. وقتی نماز بهترین کار است، پس باید اصولی که در کار هست در نماز هم باشد. نماز باید الگو باشد. چرا نماز خیر العمل است؟ چون مفید، سازنده، مقدس و جامع است. می خواهیم نقش نظم در بهره وری و تولید را بگوییم. نظم در تولید و بهره وری موثر است. اگر یک کارگر همه ی وسایل خود را در جای مخصوص قرار دهد دیگر دنبال آنها نمی گردد. یک آخوند هم همین طور است. اگر یک آخوند بداند که این حدیث در کدام کتاب است، کارهایش زود انجام می شود. نظم خیلی مهم است. یک واعظ روی منبر عطسه می کند. اگر بداند دستمال کاغذی اش کجاست دیگر وقت مردم را نمی گیرد. اگر برق رفت، زن باید بداند که قوطی کبریت را کجا گذاشته است. وقتی از مدرسه می آیی وسایل خود را در جایی قرار بده که صبح به دنبال آن نگردی. نظم تولید را پیش می برد. مثلاً شما خیال می کنید که بنده باسواد هستم. بعضی ها می پرسند: آقای قرائتی شما پانزده سال هست که در تلویزیون هستید، حرف هایت کهنه نمی شود. خسته نمی شوی؟ این همه حرف را از کجا می آوری؟ من سوادی ندارم اما آن مقدار که دارم، چیده ام. اگر من بخواهم در مورد بایکوت صحبت بکنم، می دانم بایکوت در کدام فیش و در کدام قفسه قرار دارد. حتی تعداد آیه های آن را هم می دانم. امیرالمومنین (ع) می فرماید: «لَا تُدْخِلَنَّ فِی مَشُورَتِکَ بَخِیلًا» (نهج البلاغه، نامه 53) او را بایکوت کن. «فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ» (سجده/30) «وَ لا تَقُمْ عَلی قَبْرِهِ» (توبه/84) سر قبر او نرو. «وَ لا تُصَلِّ عَلی أَحَدٍ مِنْهُمْ ماتَ أَبَداً» (توبه/84) در مسجد او نماز نخوان. یعنی آیاتی را که درباره ی این مسئله هست، می دانم. به بحث خودمان برگردیم. در نماز هر چیزی را باید در جای خودش گفت. آیا می شود در رکوع «سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَی وَ بِحَمْدِهِ» گفت؟ مسلماً نمی شود. ذکر رکوع «سُبْحَانَ رَبِّیَ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِه» است. در سجده «سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَی وَ بِحَمْدِهِ» را می گوییم. آیا می شود خم نشده، سجده کرد؟ نخیر! هرچیزی آدابی دارد. دو بار به سجده می روی. هنگام بلند شدن «بِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوتِهِ أَقُومُ وَ أَقْعُدُ» را می گویی. آیا می شود که به جای «بِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوتِهِ أَقُومُ وَ أَقْعُدُ» ، «سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ» را بگویی؟ نه! نماز نظم دارد. آیا می شود که دو شاخه ی تلفن را به برق زد؟ هر چیزی به جای خود است. اصل اول یعنی نقش نظم در تولید و بهره وری را گفتیم. نظم در نماز هم هست. آقایانی که دیر تلویزیون را روشن کرده اند، می خواهم بگویم یک اصولی در تولید و بهره وری هست که تمام این اصول را خدا در نماز قرار داده است. اصل دوم وقت شناسی است. کارگر باید در وقت خود انجام وظیفه کند. اول وقت در کارگاه حضور پیدا کند. کار قبل از وقت مقرر یا بعد از وقت مقرر اسباب دردسر می شود. سر وقت و به موقع باشد. عنصر وقت در نماز هم همینطور است. پس وقت و زمان هم در بهره وری و تولید مؤثر است. اگر یک دقیقه قبل از وقت نماز بخوانیم، باطل است، اگر از وقت نماز بگذرد از ارزشش کم می شود. اصل سوم آموزش دادن در بهره وری و تولید است. اگر خواستیم یک کارگر خوب کار بکند، باید او را نسبت به کار آموزش بدهیم. آموزش هم تولید را بالا می برد و هم در بهره وری موثر است. کارگری که آموزش ندیده باشد، تراکتور خود را خراب می کند. اگر کشاورز است ماشین را از کار می اندازد. اگر کارگر آموزش ندیده باشد وقت و جان خودش را بیهوده هدر می دهد. کارگر باید از قبل آموزش ببیند. آموزش در تولید موثر است. در نماز هم اصلی به نام آموزش دادن داریم. بچه هایتان را قبل از آنکه به سن تکلیف برسند، آموزش بدهید. پسر یا دختر را به حمام ببرید و بگویید: می خواهم غسل جمعه را به تو یاد بدهم. آموزش دادن در تولید موثر است. آموزش دادن در نماز هم هست. بچه را در صف اول ببرید. بگویید: سر نماز روی خود را این طرف و آنطرف نکن. سر نماز باید نگاهت به مهر باشد. اینطور وضو بگیر. کم کم همه چیز را آموزش بدهید. یک شبه بچه را حزب اللهی نکنید. یک کسی همه لباسهایش سبز بود. ریش هایش را هم سبز کرد. گفتند: چرا دیگر ریش هایت را سبز کردی؟ گفت: می خواهم یک مرتبه چهارده معصوم درست کنم؟ بعضی ها یک شبه می خواهند چهارده معصوم درست کنند. اصل چهارم از اصولی که در تولید و بهره وری موثر است، مسئله ی جبران کار است. یعنی کارگر باید بداند که اگر نیامد، اگر دیر کرد باید نیم ساعت بیشتر کار کند. اگر بچه دیر به مدرسه آمد، باید جبران کند. یعنی چند دقیقه تنهایی در حیاط مدرسه بماند. این جبران باعث می شود که بچه دیگر به موقع بیاید. کارگر بداند که اگر کار خود را خراب کند، مدیر عامل او را نگه می دارد و می گوید: باید این کار را درست کنی و بعد بروی. پس اصل جبران، یعنی اگر کارگر بداند که خراب کرد، باید جبران کند و خوب کار کند. اصل جبران از اصولی است که در تولید و بهره وری نقش دارد. در نماز هم جبران است. اگر نماز نخواندی، باید قضای آن را بخوانی. اگر کسی بمیرد و نماز قضا داشته باشد، فرزند پسر او باید قضای نماز پدرش را بخواند. یعنی جبران از اصولی است که در اقتصاد مهم است و در نماز هم هست. اصل پنجم نظافت است. صبح که آدم از خانه بیرون می آید تا به محل کار برود اگر خیابان ها کثیف و پر از زباله باشد، اعصاب آدم خورد می شود. چون از صبح غیر از زباله چیز دیگری ندیده است. اما اگر صبح که آدم از خواب بلند می شود، همه جا را زیبا و تمیز ببیند در روح اثر می گذارد. لذا گفتند: وقتی به مسجد می آیید آرایش کنید. چرا بچه ها دوست دارند که به عروسی بروند؟ چون همه سوپر دولوکس هستند. بچه دائم می گوید: به عروسی برویم. مسجد خوب نیست، همه پریشان هستند. هیچ بچه ای نمی گوید: به مسجد برویم. اسلام می گوید: وقتی به مسجد می آیید، بهترین لباس و عطر را مصرف کنید. مسجد را طوری کنید که بچه ها بگویند: به مسجد برویم. اسلام می خواهد مسجد مثل عروسی باشد. نمازخانه های ما مثل غمکده هستند. مسجد یعنی چه؟ مسجد غمکده است. هرکس از کنار مسجد می گذرد می گوید: مراسم مادر بزرگ ما در این مسجد برگزار شد. آقا در خیابان است، دستشویی دارد. می گوید: آقا ببخشید می توانیم در مسجد به دستشویی بروم. این بزرگترین توهین به مسجد است. مسجدی که ابراهیم و اسماعیل مسئول پاکی اش بودند به اینجا رسیده است. ما باید استغفار کنیم. ما باید از مسجد خاطرات خوشی داشته باشیم. دکتر بگوید: من روزی که فارغ التحصیل دانشکده پزشکی شدم، گواهینامه ام را در مسجد گرفتم. سرگرد بگوید: آن زمانی که من سرهنگ شدم، درجه ام را در مسجد گرفته ام. خوب نیست که عروسی ها را به خاطر آرایش و طبل و دُهُل در مسجد برگزار کنند، اما مراسم عقد را می شود در مسجد برگزار کرد. الان مسجد دیگ و تابوت و مرگ شده است. ما از مسجد چیزهای بدی را در ذهن ها آورده ایم. عروسی حضرت فاطمه زهرا (س) در مسجد بود. پیغمبر صیغه ی عقد حضرت زهرا (س) را با امیرامومنین در مسجد خواند. آدم باید خاطره خوشی را از مسجد داشته باشد. اسلام می گوید: اگر می خواهید بین دو پیش نماز یک نفر را انتخاب کنید، آن کس که تقوای بیشتری دارد بهتر است. اگر تقوایشان مثل هم بود به علم آنها نگاه کنید. اگر علم آنها مثل هم بود به سید بودن آنها توجه کنید. اگر هر دو سید بودند به سن آنها توجه کنید. در آخر هم می گوید: هر کدام زیباتر بود، انتخاب کنید. چون بالاخره زیبایی آخوند هم شرط است. البته اگر به این حدیث عمل کنند، من را از تلویزیون بیرون می کنند. خوشگلی شرط نیست، ولی نباید زشت باشد. لذا یک بار پیغمبر می خواستند عمامه ی خود را درست کنند، اما آینه نداشتند و در آب نگاه کردند. عایشه گفت: چرا این کار را می کنی؟ پیغمبر فرمود: مسلمان وقتی می خواهد بیرون برود، باید خودش را مرتب کند. اصل نظافت و پاکیزگی است. مرتب بودن، نشاط بوجود می آورد. اصل ششم تمرکز فکر است. یعنی کارگر باید حواسش جمع باشد. اگر کارگر فکر زن خود باشد، نمی تواند خوب کار کند. خانه ی ما سازمانی است. یک روز داشتم می رفتم دیدم که یک سرباز دارد در خیابان پُست می دهد. یک دفعه به فکرم افتاد که بگویم: حالت چطور است؟ البته من از این کارها نمی کنم. حالا نمی دانم آن روز چطور شد که من این سوال را از آن سرباز پرسیدم. گفتم: در چه فکری هستی؟ گفت: برای چه این را می پرسی؟ گفتم: والله همینطور یکدفعه پرسیدم؟ گفت: راستش را بخواهی من سرباز هستم و بچه دار شده ام. بچه ام شیر خشک ندارد. از فقر زن و بچه ام دارم می سوزم. گفتم: چه خوب شد که من این را پرسیدم؟ اصلاً شاید فریاد آن بچه در قنداق، پای من را سست کرد. به رییس او تلفن زدم و گفتم: اگر الان او، من را ترور کند حق دارد. شما یک گرسنه را مسئول حفاظت من می گذاری؟ اگر او الان در سر من بزند و من بگویم: چرا زدی؟ می گوید: در فکر بچه ام بودم. کسی که فکر بچه اش است، فکر مملکت نیست. تمرکز و فکر مهم است. اگر قاضی کفش هایش تنگ است، قضاوت نکند. یعنی همان کفش تنگ بر روی مغز قاضی اثر می گذارد. اگر قاضی دستشویی دارد، قضاوت نکند. چون ممکن است بر روی مغز قاضی اثر بگذارد. داریم که نماز در چند مورد قبول نیست. از جاهایی که نماز قبول نیست این است که آدم ادرارش را نگه دارد. چون وضو دارد و می بیند اگر برود ادرار کند باید دوباره وضو بگیرد. می گوید: تا وضو دارم، نمازم را بخوانم. نماز را سریع می خواند. این نماز قبول نیست. چرا؟ برای اینکه تمرکز فکر ندارد. در نهج البلاغه داریم که حضرت آمد نماز بخواند. فرمود: فاطمه جان پرده را بردار. این پرده گُل دارد و حواس من را پرت می کند. می گویند: جلوی در باز، نماز نخوان. جلوی سیل نماز نخوان. در جایی که حواس تو را پرت می کند، نماز نخوان. وقتی کارگر می تواند خوب تولید کند که فکرش متمرکز باشد. اصل تمرکز و فکر در تولید و بهره وری است. اصل هفتم دقت است. اگر ما دقت نکنیم به اینجایی می رسیم که می گوید: آقا جنس ایرانی است یا خارجی؟ اگر کارگر ایرانی دقت نکند، ایرانی ها به دنبال جنس خارجی می گردند. می گویند: خارجی اش را نداری؟ چون ایرانی ها سر هم بندی می کنند. یکی از اشکال های جهان سوم این است که بعضی از کارگرها دقت نمی کنند. آدم هر کاری را باید درست انجام بدهد. کسی از دنیا رفته بود. پیغمبر او را در قبر برد. پیغمبر طوری خشت ها را کنار هم می چید که یک نفر گفت: یا رسول الله! او مرده است و بعد هم می پوسد. شما یک طوری خشت ها را کنار هم می چسبانی و فاصله ها را با گل پر می کنی که انگار داری بنایی می کنی. فرمود: درست است که او مرده است، اما خدا دوست دارد که هرکس هرکاری می کند، درست انجام بدهد. سر هم بندی غلط است. کارگر خوب کار بکند. در نماز هم این اصل هست. اگر در نماز کلمات را جابجا بگویی، نماز باطل است. اگر نماز باطل شود، باید آن را قضا کنید و این گناه است. اگر به اندازه ی سر سوزن جای وضو شسته نشود، وضوی شما باطل است. در غسل اگر به اندازه ی سر سوزن بدنت خشک باشد، باطل است. کارگر باید حساب و کتاب داشته باشد. اعداد و ارقام دستش باشد. خانم خانه دار باید حساب کارها را داشته باشد. در نماز حساب و کتاب است. در هر رکعت چند رکوع و چند سجده وجود دارد. در تسبیحات حضرت زهرا (س) سی و سه بار «سبحان الله» می گوییم. اگر شما کمتر بگویی فایده ندارد. شب عید فطر، فطریه واجب است. طبق اعداد، نفری چند کیلو از غذای مصرفی را باید به عنوان فطریه داد. شب عید فطر، نماز عید چند تکبیر دارد؟ پنج تکبیر دارد. در قنوت چه چیزی را بخوانیم؟ همین که گفتند: «اللَّهُمَّ أَهْلَ الْکِبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَه یِ» (تهذیب الأحکام، ج 3، ص 139) تکبر از تو است. زشت است که ما تکبر می کنیم. تکبر از خداست. بزرگی از آن خداست. ما چه کسی هستیم. کسی که از ترس پشه داخل پشه بند می رود، حق ندارد تکبر بکند؟ تکبر برای او است که با یک اراده، هستی را درست می کند. با یک اراده خلق می کند. با یک اراده محو می کند. «وَ أَهْلَ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ» (تهذیب الأحکام، ج 3، ص 139) خدایا جود برای تو است. یعنی هرکس جود ندارد، به او می دهی. «جبروت» یعنی جبران می کنی. البته این اصل ها صد و پنجاه مورد است که ما هفتاد مورد از آن را گفتیم. صد و پنجاه اصل از اصول اقتصادی، در تولید و بهره وری هست. چند مورد بقیه را هم در جلسات بعد می گویم. تمام فرمول هایی که در تولید مؤثر است خدا در نماز قرار داده است و این اهمیت نماز است. «والسلام علیکم و رحمه ی الله و برکاته»