حق الناس ؛ سخت ‏ترین مرحله حسابرسى در قیامت

رجب ماه استغفار و بندگی است و فرصتی است تا با اندیشیدن در باره گذشته، آینده خود را بسازیم. توجه به حقوق دیگران و رعایت آنچه حق الناس نامیده می‏شود از مهمترین اموری است که در این ماه شریف باید نسبت به آن اهتمام داشت.

سخت‏ترین مراحل حساب، رسیدگى به حقوق مردم و ظلم‏های بندگان نسبت به یکدیگر است. انسان‏ها با هم زندگى مى‏کنند و نسبت به همدیگر حقوقى دارند. رعایت حقوق یک وظیفه الهى است که انبیاء الهی در باره آن تأکید داشته‏اند. و در قیامت مورد بازخواست قرار خواهند گرفت.

به طور کوتاه به برخى از آنها اشاره مى‏کنم: هر یک از زن و شوهر، پدر و مادر و فرزندان، خویشان و نزدیکان، همسایگان و شهروندان، جوانان و سال‏خوردگان، معلمان و دانشجویان، ثروتمندان و تهى‏دستان، کارگزاران و زیردستان، هم‏کیشان و هم‏وطنان و... نسبت به یکدیگر وظایف و حقوقى دارند. که رعایت آنها یک وظیفه وجدانى، اجتماعى و شرعى است. و تضییع آنها یک گناه و جرم محسوب مى‏شود، که در قیامت مورد بازخواست قرار خواهد گرفت.

امکان دارد خداى متعال در قیامت از حقوق تضیع شده خودش صرف نظر کند، ولى از حقوق تضیع شده بندگان نسبت به یک‏دیگر صرف نظر نخواهد کرد؛ مگر این که خودشان رضایت دهند و از دادخواهى صرف نظر کنند.

انواع ظلم

امیرالمؤمنین علیه‏السلام فرمود: ظلم سه گونه است: اول ظلمى که بخشیده نخواهد شد، دوم ظلمى که بدون دادستانى رها نمى‏شود، سوم ظلمى که مورد بخشش قرار خواهد گرفت. ظلمى که بخشیده نخواهد شد عبارت است از شرک به خدا، قرآن مى‏فرماید: «إِنَّ اللّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِـهِ». اما ظلمى که بخشیده مى‏شود ستم کوچکى است که هر انسانى نسبت به خودش روا داشته است. اما ظلمى که بدون حساب رها نمى‏شود عبارت است از ظلم بندگان نسبت به یکدیگر.، قصاص در آن‏جا بسیار دشوار خواهد بود، سختى آن در حد زخم کارد و زدن تازیانه نیست بلکه بسیار سخت‏تر است.

رسول خدا صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏آله فرمود: «هر کس از قصاص مى‏ترسد از ستم به مردم خوددارى کند.»

مشکل حساب‏رسى به حق الناس در قیامت این است که در آن‏جا چیزى ندارد تا به طلب‏کاران بدهند؛ مثلاً کسى که اموال مردم را در دنیا غصب کرده یا نفقه زن و فرزندانش را نداده یا شخصى را کشته و دیه‏اش را نپرداخته یا ضربه‏اى به مظلومى زده و دیه‏اش را نداده یا زیان مالى به کسى زده و جبرانش نکرده یا از کسى غیبت کرده یا به او توهین و هتک حرمت کرده و راضى‏اش نساخته است، در قیامت و به هنگام دادرسى چیزى ندارد تا به طلب‏کاران بپردازد.

راه حل رفع عذاب

حل این مشکل به یکى از دو وجه امکان دارد: وجه اول این که به مقدار طلب بستان‏کار از حسنات بدهکار برداشته مى‏شود و به طلب‏کار داده مى‏شود. وجه دوم این که اگر حسناتى نداشت به همان مقدار از سیئات شاکى برداشته و در نامه عمل بده‏کار ثبت مى‏شود.

شخصى از امام باقر یا صادق علیه‏السلام روایت کرده که فرمود: بده‏کار را در قیامت حاضر مى‏کنند در حالى که شدیداً وحشت زده و نگران است، اگر حسناتى دارد از او مى‏گیرند و به طلب‏کارش مى‏دهند و اگر حسناتى نداشت از گناهان طلب‏کار مى‏گیرند و به بده‏کار مى‏دهند.

رسول خدا صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏ آله فرمود: «شخصى را در قیامت براى حساب در محضر خداى متعال حاضر مى‏سازند و نامه اعمالش را به دستش مى‏دهند، وقتى در آن نگاه مى‏کند حسناتش را در آن مشاهده نمى‏کند، مى‏گوید: خدایا! این نامه عمل من نیست، چون عمل‏هاى صالح خود را در آن نمى‏یابم. در جواب گفته مى‏شود: پروردگارت اشتباه و فراموشى ندارد. حسنات تو به واسطه غیبتى که از مردم کرده‏اى به آنان داده شده است. سپس شخص دیگرى را براى حساب حاضر مى‏سازند و نامه عملش را به دستش مى‏دهند. هنگامى که در آن مى‏نگرد عبادت‏هاى فراوانى در آن مشاهده مى‏کند که آنها را انجام نداده است، مى‏گوید: خدایا! این نامه عمل من نیست چون بعضى کارهایى که انجام نداده‏ام در آن ثبت شده است. در جواب گفته مى‏شود: چون فلان کس از تو غیبت کرده بود، در عوض حسنات او را به نامه عمل تو منتقل کردیم.»