آنچه که در قبر بر مرده می گذرد ؟

مرگ، حقیقتی است ناشناخته که ذهن تمامی انسان‌های کره خاکی را گاه به گاه به خود مشغول می‌سازد

مرگ، حقیقتی است ناشناخته که ذهن تمامی انسان‌های کره خاکی را گاه به گاه به خود مشغول می‌سازد. واقعیتی ناشناخته که سئوالات بسیاری را برای آدمی ایجاد می‌سازد. راهی که باید رفت و طعمی که باید چشید. اولین خانه انسان پس از جان دادن قبر اوست. قبری که می‌تواند در دل خاک، دریا، کوهستان و ... باشد. حال سوالی  بزرگ ایجاد خواهد شد

قبر

این سوالی است که یافتن پاسخ قطعی آن، شاید، جز با تجربه ممکن نباشد. اما پیشوایان دینی برای آماده ساختن پیروان خود پرده از روی برخی حقایق برداشته‌اند و رهنمودهایی برای بهتر مواجه شدن با آن داده‌اند.

اتفاقات  شب اول

بر اساس نصوص برخی روایات می‌توان وقوع برخی رویدادها در شب اول قبر را قطعی دانست:

1ـ حضور ملائکه

بررسی مجموع روایات نشان می‌‌دهد پس از آنکه فرد در قبر گذاشته می‌شود دو فرشته به نام‌های نکیر و منکر بر وی وارد شده و از اعمال کلی او س?ال می‌شود و کیفیت ایمان وی مشخص می‌گردد. در روایت زیر چنین آمده است:

أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ‏: «إِذَا وُضِعَ الرَّجُلُ فِی قَبْرِهِ أَتَاهُ مَلَکَانِ مَلَکٌ عَنْ یَمِینِهِ وَ مَلَکٌ عَنْ شِمَالِهِ وَ أُقِیمَ الشَّیْطَانُ بَیْنَ یَدَیْهِ عَیْنَاهُ مِثْلُ النُّحَاسِ ... ».[1]

امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: «زمانی که فردی را در قبرش قرار می‌دهند دو ملک بر او وارد می‌شوند. فرشته‌ای از سمت راست او و فرشته‌ای از سمت چپش در کنارش قرار گرفته و شیطان در مقابلش می‌ایستد در حالی که چشمانش هم‌چون شعله بدون دود می‌ماند ... ».

2ـ سوالات حتمی قبر

بر اساس آنچه در روایات آمده است سوال از چهار چیز در قبر حتمی:

1ـ پروردگار و رب

2ـ دین

3ـ پیامبر

4ـ امام

پاسخ فرد به هر یک از این سئو الات بسته به عملکرد او در دنیا خواهد داشت و سرنوشت او را در برزخ مشخص می‌سازد.

 

در روایت چنین آمده است:

أَبِی الْحَسَنِ (علیه السلام) قَالَ: «یُقَالُ لِلْمُ?ْمِنِ فِی قَبْرِهِ مَنْ رَبُّکَ قَالَ فَیَقُولُ اللَّهُ فَیُقَالُ لَهُ مَا دِینُکَ فَیَقُولُ الْإِسْلَامُ فَیُقَالُ لَهُ مَنْ نَبِیُّکَ فَیَقُولُ مُحَمَّدٌ فَیُقَالُ مَنْ إِمَامُکَ فَیَقُولُ فُلَانٌ فَیُقَالُ کَیْفَ عَلِمْتَ بِذَلِکَ فَیَقُولُ أَمْرٌ هَدَانِی اللَّهُ لَهُ وَ ثَبَّتَنِی عَلَیْهِ فَیُقَالُ لَهُ نَمْ نَوْمَةً لَا حُلُمَ فِیهَا نَوْمَةَ الْعَرُوسِ ثُمَّ یُفْتَحُ لَهُ بَابٌ إِلَى الْجَنَّةِ ... ».[2]

امام رضا (علیه السلام) می‌فرمایند: «به م?من در قبرش گفته می‌شود: پروردگار تو کیست؟ پاسخ می‌دهد الله. سپس به او گویند: دین تو چیست؟ جواب دهد اسلام. بعد از او می‌پرسند: پیامبر تو کیست؟ در جواب گوید محمد (صلی الله علیه و آله). از او سوال می‌شود: امام تو که بود؟

پس گوید فلان کس. در نهایت از او س?ال می‌شود: چگونه بر این راه قرار گرفتی؟ پاسخ می‌دهد: امری است که خداوند مرا بر آن رهنمون ساخت و ثابت قدم گردانید. پس به او می‌گویند هم‌چون عروسان [با آرامش] بخواب. سپس دری به سوی بهشت بر او گشوده خواهد شد ... ».

3ـ فشار قبر

از امور مسجل دیگری که در قبر اتفاق خواهد افتاد فشار قبر است که در روایت با عنوان «ضَغْطَةِ الْقَبْر» مذکور است. اصحاب ائمه (علیهم السلام) همواره در این زمینه از ایشان پرسش کرده و فراگیر بودن آن بین تمامی افراد را جویا می‌شدند.

 

کلینى روایت می‌کند أبو بصیر گوید: من به حضرت صادق (علیه السّلام) عرض کردم: آیا کسى از فشار قبر رهایى پیدا می‌کند؟ حضرت فرمودند: پناه به خدا از فشار قبر؛ چه قدر افرادى که از فشار قبر رهایى پیدا کنند کم هستند. و سپس فرمودند: چون عثمان، رقیّه دختر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را کشت، رسول خدا (صلّى الله علیه و آله) بر کنار قبر او ایستادند و در حالی که سر خود را به آسمان بلند نموده و اشک از چشمانشان جارى بود به مردم فرمودند: من رقیّه دخترم را به یاد آوردم و نیز به یاد آوردم آنچه را که به او رسیده بود پس دلم شکست و خواستم که خدا او را از فشار قبر برهاند و عرض کردم: بار پروردگارا به خاطر من رقیّه را از فشار قبر برهان. پس خداوند او را به خاطر پیامبر رهانید».[3]
قبر

 

کسانی که در دریا می‌میرند یا خاکستر می‌شوند و ... نیز شب اول قبر دارند؟

بر اساس آیات و روایات، روح انسان پس از مرگ و انقطاع از بدن مادی، خود را با بدن برزخی و قالب مثالی می‌یابد. بدن مثالی شباهت بسیار زیادی به بدن دنیوی انسان دارد؛ ولی در عین حال بدنی است که با نظام و قوانین عالم برزخ سازگار است و با بدن دنیوی، تفاوت‌هایی دارد. عذاب قبر و فشار آن و شادی‌ها و فراخی‌هایش، مرتبط با عالم برزخ بوده و با قالب بدن برزخی، صورت می‌گیرد. از این رو اگر مرده‌ای را بسوزانند یا به دریا بیندازند و یا آن را مومیایی کرده و در محفظه‌های خاصی نگه دارند؛ باز هم مسائل شب اول قبر برای آنان خواهد بود و شب اول قبر آن‌ها همان شبی است که این بدن‌ها به دریا انداخته شد، یا طعمه حریق گشته یا خوراک حیوانی قرار گرفته است. شب اول قبر شهیدانی که پس از مدت مدیدی، اجساد مقدس و مطهرشان یافت می‌شود؛ همان شبی است که در بیابان مانده‌اند.[4]

 

کلینى روایت می‌کند یونس می‌گوید: «من از حضرت راجع به شخصى را که به دار آویخته‏اند س?ال کردم که آیا او را هم عذاب قبر میدهند؟ حضرت فرمود: آرى خداوند عزّ و جلّ به هوا امر می‌کند که او را در فشار خود بگیرد».[5]

نتیجه‌گیری

روایات فراوانی از معصومین (علیهم السلام) گزارش شده است که در آن‌ها به برخی رخدادهای شب اول قبر اشاره گردیده است. از جمله این موارد حضور نکیر و منکر، س?ال و فشار قبر می‌باشد. فشار قبر به جسم مثالی مربوط است به همین دلیل نحوه مرگ و مدفن فرد در آن مدخلیتی ندارد. عواملی چون بدخلقی با افراد خانواده، سخن‌چینی و ضایع کردن نعمات الهی فشار قبر را افزایش می‌دهند و انجام برخی امور چون به جا آوردن نماز شب، خواندن سوره‌هایی از قرآن، روزه گرفتن در ماه‌هایی از سال آن را کاهش می‌دهند.118

 

پی نوشت ها :

[1]. الزهد، ص 86.

[2]. الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏3، ص 238.

[3]. معاد شناسى، ج‏3، ص 189.

[4]. مقاله «عذاب قبر»، محمدرضا کاشفی.

[5]. معاد شناسى، ج‏3، ص 191.

مرگ، حقیقتی است ناشناخته که ذهن تمامی انسان‌های کره خاکی را گاه به گاه به خود مشغول می‌سازد

مرگ، حقیقتی است ناشناخته که ذهن تمامی انسان‌های کره خاکی را گاه به گاه به خود مشغول می‌سازد. واقعیتی ناشناخته که سئوالات بسیاری را برای آدمی ایجاد می‌سازد. راهی که باید رفت و طعمی که باید چشید. اولین خانه انسان پس از جان دادن قبر اوست. قبری که می‌تواند در دل خاک، دریا، کوهستان و ... باشد. حال سوالی  بزرگ ایجاد خواهد شد

قبر

این سوالی است که یافتن پاسخ قطعی آن، شاید، جز با تجربه ممکن نباشد. اما پیشوایان دینی برای آماده ساختن پیروان خود پرده از روی برخی حقایق برداشته‌اند و رهنمودهایی برای بهتر مواجه شدن با آن داده‌اند.

اتفاقات  شب اول

بر اساس نصوص برخی روایات می‌توان وقوع برخی رویدادها در شب اول قبر را قطعی دانست:

1ـ حضور ملائکه

بررسی مجموع روایات نشان می‌‌دهد پس از آنکه فرد در قبر گذاشته می‌شود دو فرشته به نام‌های نکیر و منکر بر وی وارد شده و از اعمال کلی او س?ال می‌شود و کیفیت ایمان وی مشخص می‌گردد. در روایت زیر چنین آمده است:

أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ‏: «إِذَا وُضِعَ الرَّجُلُ فِی قَبْرِهِ أَتَاهُ مَلَکَانِ مَلَکٌ عَنْ یَمِینِهِ وَ مَلَکٌ عَنْ شِمَالِهِ وَ أُقِیمَ الشَّیْطَانُ بَیْنَ یَدَیْهِ عَیْنَاهُ مِثْلُ النُّحَاسِ ... ».[1]

امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: «زمانی که فردی را در قبرش قرار می‌دهند دو ملک بر او وارد می‌شوند. فرشته‌ای از سمت راست او و فرشته‌ای از سمت چپش در کنارش قرار گرفته و شیطان در مقابلش می‌ایستد در حالی که چشمانش هم‌چون شعله بدون دود می‌ماند ... ».

2ـ سوالات حتمی قبر

بر اساس آنچه در روایات آمده است سوال از چهار چیز در قبر حتمی:

1ـ پروردگار و رب

2ـ دین

3ـ پیامبر

4ـ امام

پاسخ فرد به هر یک از این سئو الات بسته به عملکرد او در دنیا خواهد داشت و سرنوشت او را در برزخ مشخص می‌سازد.

در روایت چنین آمده است:

أَبِی الْحَسَنِ (علیه السلام) قَالَ: «یُقَالُ لِلْمُ?ْمِنِ فِی قَبْرِهِ مَنْ رَبُّکَ قَالَ فَیَقُولُ اللَّهُ فَیُقَالُ لَهُ مَا دِینُکَ فَیَقُولُ الْإِسْلَامُ فَیُقَالُ لَهُ مَنْ نَبِیُّکَ فَیَقُولُ مُحَمَّدٌ فَیُقَالُ مَنْ إِمَامُکَ فَیَقُولُ فُلَانٌ فَیُقَالُ کَیْفَ عَلِمْتَ بِذَلِکَ فَیَقُولُ أَمْرٌ هَدَانِی اللَّهُ لَهُ وَ ثَبَّتَنِی عَلَیْهِ فَیُقَالُ لَهُ نَمْ نَوْمَةً لَا حُلُمَ فِیهَا نَوْمَةَ الْعَرُوسِ ثُمَّ یُفْتَحُ لَهُ بَابٌ إِلَى الْجَنَّةِ ... ».[2]

امام رضا (علیه السلام) می‌فرمایند: «به م?من در قبرش گفته می‌شود: پروردگار تو کیست؟ پاسخ می‌دهد الله. سپس به او گویند: دین تو چیست؟ جواب دهد اسلام. بعد از او می‌پرسند: پیامبر تو کیست؟ در جواب گوید محمد (صلی الله علیه و آله). از او سوال می‌شود: امام تو که بود؟

پس گوید فلان کس. در نهایت از او س?ال می‌شود: چگونه بر این راه قرار گرفتی؟ پاسخ می‌دهد: امری است که خداوند مرا بر آن رهنمون ساخت و ثابت قدم گردانید. پس به او می‌گویند هم‌چون عروسان [با آرامش] بخواب. سپس دری به سوی بهشت بر او گشوده خواهد شد ... ».

3ـ فشار قبر

از امور مسجل دیگری که در قبر اتفاق خواهد افتاد فشار قبر است که در روایت با عنوان «ضَغْطَةِ الْقَبْر» مذکور است. اصحاب ائمه (علیهم السلام) همواره در این زمینه از ایشان پرسش کرده و فراگیر بودن آن بین تمامی افراد را جویا می‌شدند.

کلینى روایت می‌کند أبو بصیر گوید: من به حضرت صادق (علیه السّلام) عرض کردم: آیا کسى از فشار قبر رهایى پیدا می‌کند؟ حضرت فرمودند: پناه به خدا از فشار قبر؛ چه قدر افرادى که از فشار قبر رهایى پیدا کنند کم هستند. و سپس فرمودند: چون عثمان، رقیّه دختر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را کشت، رسول خدا (صلّى الله علیه و آله) بر کنار قبر او ایستادند و در حالی که سر خود را به آسمان بلند نموده و اشک از چشمانشان جارى بود به مردم فرمودند: من رقیّه دخترم را به یاد آوردم و نیز به یاد آوردم آنچه را که به او رسیده بود پس دلم شکست و خواستم که خدا او را از فشار قبر برهاند و عرض کردم: بار پروردگارا به خاطر من رقیّه را از فشار قبر برهان. پس خداوند او را به خاطر پیامبر رهانید».[3]
قبر

کسانی که در دریا می‌میرند یا خاکستر می‌شوند و ... نیز شب اول قبر دارند؟

بر اساس آیات و روایات، روح انسان پس از مرگ و انقطاع از بدن مادی، خود را با بدن برزخی و قالب مثالی می‌یابد. بدن مثالی شباهت بسیار زیادی به بدن دنیوی انسان دارد؛ ولی در عین حال بدنی است که با نظام و قوانین عالم برزخ سازگار است و با بدن دنیوی، تفاوت‌هایی دارد. عذاب قبر و فشار آن و شادی‌ها و فراخی‌هایش، مرتبط با عالم برزخ بوده و با قالب بدن برزخی، صورت می‌گیرد. از این رو اگر مرده‌ای را بسوزانند یا به دریا بیندازند و یا آن را مومیایی کرده و در محفظه‌های خاصی نگه دارند؛ باز هم مسائل شب اول قبر برای آنان خواهد بود و شب اول قبر آن‌ها همان شبی است که این بدن‌ها به دریا انداخته شد، یا طعمه حریق گشته یا خوراک حیوانی قرار گرفته است. شب اول قبر شهیدانی که پس از مدت مدیدی، اجساد مقدس و مطهرشان یافت می‌شود؛ همان شبی است که در بیابان مانده‌اند.[4]

کلینى روایت می‌کند یونس می‌گوید: «من از حضرت راجع به شخصى را که به دار آویخته‏اند س?ال کردم که آیا او را هم عذاب قبر میدهند؟ حضرت فرمود: آرى خداوند عزّ و جلّ به هوا امر می‌کند که او را در فشار خود بگیرد».[5]

نتیجه‌گیری

روایات فراوانی از معصومین (علیهم السلام) گزارش شده است که در آن‌ها به برخی رخدادهای شب اول قبر اشاره گردیده است. از جمله این موارد حضور نکیر و منکر، س?ال و فشار قبر می‌باشد. فشار قبر به جسم مثالی مربوط است به همین دلیل نحوه مرگ و مدفن فرد در آن مدخلیتی ندارد. عواملی چون بدخلقی با افراد خانواده، سخن‌چینی و ضایع کردن نعمات الهی فشار قبر را افزایش می‌دهند و انجام برخی امور چون به جا آوردن نماز شب، خواندن سوره‌هایی از قرآن، روزه گرفتن در ماه‌هایی از سال آن را کاهش می‌دهند.118

پی نوشت ها :

[1]. الزهد، ص 86.

[2]. الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏3، ص 238.

[3]. معاد شناسى، ج‏3، ص 189.

[4]. مقاله «عذاب قبر»، محمدرضا کاشفی.

[5]. معاد شناسى، ج‏3، ص 191.