آسیب شناسی استفاده از ماهواره

این روزها آمارهای ضدو نقیضی ازدرصد استفاده کنندگان از ماهواره در کشورمان به گوش می رســد که از میان این آمار در خوشبینانه ترین حالــت حدود 15 درصــد ودر بدبینانه ترین گمانه زنی ها حدود 50 درصد از خانواده هـــای ایــرانی از ماهــواره استفاده می کنند، بی شک خانواده های استفاده کننده از ماهواره را می توان قربانیان تبعات بسیار بد و پرهزینه برای جامعه دانست ،در این نوشته سعی می کنم که مقداری از تبعات سوء استفاده از ماهواره را بیان کنم. 

 1. بحران گذار در خانواده ایرانی 

خانواده به عنوان امن ترین حریم حیات انسانی کارکرد خود را از دست داده است . دیوارهای این حریم به روی همه باز شده است. عصری که به نام عصر ارتبا طات نام گرفت تأثیر خود را بر این چهار دیواری گذاشت و آن را از اختیاری بودن محض بیرون آورد. امواج رادیو وتلویزیون واین اواخر، ماهواره وتلویزیون کابلی واینترنت و... به خانه های خانواده های گرم و صمیمی سرازیر شد وآنها را با انواع مختلف سلیقه ها، فرهنگ ها وهنجارها در قالب برنامه های سیاسی، اجتماعی وفرهنگی آشنا کرد. خانواده جدید چنان ابعادی یافته که هرگز در تاریخ نداشته است. افراد خانواده عادت کردند که با تاریکی هوا در خانه جمع شوند وبه رادیو یا تلویزیون گوش فرا دهند . این روند نیز روز به روز به سمت فردی شدن سوق پیدا کرده است به طوری که افراد خانواده با کامپیوتر واینترنت وروزنامه و... به صورت فردی، سرخود را گرم می کنند. خانواده با وجود داشتن ویژگی های مختص خود که برای سلامت جســم وروح انسان ها در تمامی جوامع مفید بوده است در معرض تهدیدهای بسیاری است. تجربه نشان داده است که تمدن هایی که به خانواده اهمیت نداده اند وبحران ایجاد شده در خانواده ها را به جامعه منتقل کرده اند دچار بحران تمدنی شده اند. دکتر باقر ساروخی عضو هیأت علمی دانشگاه تهران معتقد است که هیچ آسیب اجتماعی وجود ندارد که بتوان خارج از چارچوب خانواده متصور شد و می گوید: در تحقیقی که در کانون اصلاح وتربیت انجام دادیم مشخص شد تمام کودکان- بدون هیچ استثنا- مشکل خانوادگی داشته اند. توجه به خانواده، توجه به سرنوشت بشر است. فرزندان را می توان پدران بشر تلقی کرد. وقتی کودکان از درون یک خانواده بیمار برخیزند قطعاً نمی توانند در ساختن جامعه جدید توانمند باشند. وی معتقد است که در جامعه جدید، خانواده به عنوان میراث مهم سرنوشت ساز، دچار مسائلی شده که در نتیجه آن، انواع دیگر خانواده به وجـود آمـده اسـت. از جمله این انـواع خانـواده ها می تـوان به خانواده هـای دور- زی، اضطراری وتفـقد یافته اشـاره کـرد. وی در توضیـح خانـواده های دور- زی می گوید: در این نوع، اعضای خانواده دور از هم زندگی می کنند پدر در شهری بزرگ وبدون همسر وفرزندانش زندگی می کند وناچار است در سال، دو-سه بار بیشتر همسرش را نبیند. کارگران ساختمانی از این دسته هستند که هم در سطح ملی وهم در سطح بین المللی مطرح اند. متأسفانه تعداد این نوع از خانواده ها در ایران رو به افزایش است. افراد با وجود اینکه نیاز های عاطفی دارند نا چارند دور از هم زندگی کنند. دکتر باقر ساروخی- عضو گروه جامعه شناسی خانواده دانشگاه تهران در ادامه در مورد خانواده های اضطراری می گوید: خانواده ای که به ظاهر سر پا وسالم است ولی فضای آن خالی از محبت است، خانواده اضطراری است. این نوع از خانواده ها در ایران بسیار زیاد است. عواطف انسانی که دل ومیل افراد را در خانواده قرار می دهد در این خانواده ها مشاهده نمی شود. خانواده های اضطراری اگر چه در ابتدا به اضطرار، دور هم جمع نمی شوند اما به مرور زمان ، زن چاره ای جززندگی با شوهر به خاطر عدم اشتغال یا تحصیلات کافی و... ندارد ودر جوامعی که طلاق یک امرپیچیده وسخت است خانواده اضطراری بیشتر ظهور می کند. وی ادامه می دهد: در این شرایط، خانواده از یک گروه نخستین به یک گروه ثانویه تبدیل می شود. ارتباطات به جای بعد عاطفی، بعد قرار دادی می یابند. در نتیجه پسر به خاطر تنبیه یا انتقام از پدری که بر سر سفره اش غذا خورده به دادگاه شکایت کرده واو را به زندان می اندازد. این پدر بعد ها همین کار را با فرزندش انجام می دهد وخانواده بدون عواطف را تبدیل به پادگان می کند. این جامعه شناس توضیح می دهد: وقتی در جامعه ای مهریه های سنگین در نظر گرفته می شود ومسائلی چون به روز سازی مهریه، تقسیم اموال بعد از طلاق وبیمه مهریه و... مطرح می شود خانواده های نا سالم به ظاهر سرپانگه داشته می شوند ولی از درون دچار پوسیدگی می شوند. دکتر سارو خانی در مورد خانواده تفقد یافته می گوید: نوع دیگر از خانواده که در جامعه ایران امروز به وجود آمده خانواده های تفقدی است. در این خانواده هرم قدرت افقی شده به حدی که خانواده تبدیل به سرا شده است. هر کس کلید آپارتمان خود را دارد وبا اینترنت وکامپیوتر و... خود سرگرم است. اعضای خانواده همدیگر را در آشپز خانه می بینند. اما به اعتقاد دکتر شهلا کاظمی پور- عضو هیأت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران- خانواده نیز به مانند سایر پدیده های اجتماعی، دائماً در حال تغییر است. خانواده های ایرانی نیز از این حیث مستثنی نیستند. بعد خانوار در این سال های اخیر به دلیل کاهش موالید رو به کاهش است. در چشم انداز 20 ساله، ایران با ساختارجدیدی از خانواده رو به رو خواهد شد ولی الآن خانواده ایرانی در حال سپری کردن دوره گذار یا انتقالی است. در این دوره، زنان به دنبال اشتغال در خارج خانه اند، مردان که نان آوران خانه بودند نقششان کم رنگ تر می شود،فرزندان کمتر از حرف والدین تبعیت می کنند، فرزند سالاری به جای پدر سالاری حاکم است، خانواده ها سعی می کنند امکانات لازم برای تحصیلات فرزندانشان فراهم کنندو... به گفته این جامعه شناس، در گذشته به خاطر اینکه میزان دانش وارتباطات افراد کم بود، والدین با فرزندانشان تفاوتی نداشتند اما در حال حاضر خیلی از بچه ها به خاطر دسترسی به اینترنت، ماهواره وفیلم، خانواده خود را قبول ندارند. وی با اشاره به اینکه پدیده شکاف نسل ها در جامعه ما باز است می گوید: شاید یک سری از ناهنجاری هایی که در سطح جامعه ودر قالب بودن با دوستان وهمسالان خود را نشان می دهد، ناشی از همین تفاوت است. دکترشهلا کاظمی پور- عضو گروه جامعه شناسی خانواده دانشگاه تهران- مسائل اقتصادی را در به وجود آمدن خانواده های کنونی در ایران بسیار تأثیر گذار می داند ومی گوید: افزایش تورم از یک سو ومصرف گرایی نسل جدید، جوانان را با خانواده ها وارد جدال کرده است. این جدال یا جوانان را دچـار سرخوردگی می کنـد یا آنـها را به سمت بی بندوباری های موجود در جامعه می کشاند. 1

 2. به عنوان چشم های شیطانی

در راستای علــت استفاده از برنامه های نا مناسب ماهواره در میان برخی از خانواده ها می توان مثال معروفی را مطرح کرد که بسیار قابل تداعی است وآن اینکه همه می دانند مصرف سیگار برای سلامتی انسان وحتی اطرافیان مضر است ولی بسیاری از افراد وحتی بعضی از پزشکان نیز سیگاری هستند وقدرت ترک آن را ندارند. ماهواره ها نیز اگر چه بر خلاف سیگار در کنار سایر اختراعات بشری فواید بی شماری خصوصاً در بخش های علمی وتحقیقاتی هواشناسی و... دارد اما آنچه که امروزه در سطح جامعه از آن به عنوان برنامه های ماهواره نام برده می شود همان امواج شیطانی است که حقیقتاَ موضوعات آموزنده آن در حداقل جایگاه قرار دارد. همچنین چون عمده مردم ما هم مسلط به زبان خارجی نیستند (شبکه علمی ماهواره ها با زبان های خارجی پخش می شود) مراجـعه عمـده استفاده کنندگان از برنامـه هـای ماهـواره ای یا به برنامه های ماهواره ای فارسی زبان است که بودجه وبرنامه های آن از سوی قدرت های سلطه گر تأمین می شودو بازی گردانی آن هم به عهد? سلطنت طلبان وگروه های مجذوب فرهنگ غربی می باشد ویا آلوده به صحنه های سکس و... که در هر دو حالت نگاه و رویکرد علمی هیچ جایگاهی ندارد. واقعیت این است که امروزه رسانه ها در همه کشور های جهان نقش بسیار ویژه ای در پیدایش تحولات اجتماعی وفرایند شکل گیری نگرش ها ودیدگاه ها ایفا می کنند ودر ایجاد بخش مهمی از ساختارها ،هنجارها وارزش ها وضد ارزش ها هم سهم وجایگاه بسیار مهمی دارند. از این رو خانواده ها باید به ارزش های همان رسانه ها نیز دقت کنند تا مطمئن شوند اطلاعاتی که از آن رسانه ها به دست خانواده خصوصاً فرزندان می رسد از مجاری مطمئن وسالمی می باشند. نکت? دیگری که نباید فراموش کرد این که وظیف? آدمی برای حفظ سلامت نفس بسیار مهم وحساس است وهمان طور که یک غذای مسموم می تواند انسان ها را بیمار و حتی از بین ببرد. یقیناً برنامه های خاص ماهواره ای هم می تواند یک فرد یا اجتماع را هم بیمار ونابود سازد کما اینکه همه ما در این باره نمونه های فراوانی سراغ داریم واگرریشه بسیاری از بزه ها وناهنجاری های اجتماعی را که اکنون در سراسر دنیا تقریباً به یک شیوه انجام می شود جستجو کنیم در خواهیم یافت که همه آنها از یک آبشخور به نام ماهواره ها سر چشمه گرفته اند. البته همین ماهواره ها هم خبر های نا گواری را حتی از کشورهای غربی به گوش ما می رسانند که چنان سرنوشتی اگر نصیب هر ملتی شود نابودی آن در آینده ای نه چندان دور قطعی خواهد بود. افزایش شدید آمار کودکان نامشروع، کاهش زاد وولد، رسوایی های اخلاقی مقامات و شخصیت های به اصطلاع درجه اول این کشورها، افزایش شدید مصرف مشروبات الکلی، قرص های اکس، افزایش افسردگی وشمار خودکشی وقتل گسترش باندهای فساد وفحشا وقاچاق زنان وکودکان و... همه وهمه خبرهای ناگواری است که حتی اعتراض اندیشمندان غربی راهم در پی داشته است وجامعه شناسان وطرفداران حریم خانواده واخلاق را در کشورهای غربی نگران کرده است. البته این روند به تزاید مفاسد اجتماعی در غرب چیز تازه ای نیست و بوی عفن مفاسد اخلاقی سال هاست که از جوامع غربی به مشام جهانیان رسیده اما ماهواره ها به عنوان بالهای شیطانی این آفت ها را برای عموم جهان خصوصاً ملت های مسلمان ترویج می کنند زیرا می دانند رعایت اصول اخلاقی ودوری از مفاسد اجتماعی یکی از دستورات مترقی شرع اسلام به شمار می رود وشکست چنین سدی از اهداف اصلی بانیان رواج مفاسد اخلاقی از طریق ماهواره واینترنت است که بعنوان یکی از ابزارهای قوی اطلاع رسانی آن رابه انواع واقسام روش ها به کار می گیرند. در داخل مرز خود نیز اگر حقیقتاً از اغلب افرادی که بپرسیم واقعاً به چه دلیل از ماهواره استفاده می کنند چند درصد خواهند گفت فقط با نیت کسب اطلاعات علمی به سراغ ماهواره رفتند چند درصد از افرادی که ماهواره دارند مسلط به یک زبان عربی یا انگلیسی هستند وسوال های متعدد دیگر. اگر چه توجیه این افراد برای استفاده از برنامه های ماهواره ای کسب اطلاعات علمی است اما اطلاعات علمی به آسانی از طریق ادارات وسازمانها و مراکز اطلاع رسانی دانشگاهها ومراکز آموزش عالی قابل دست یابی است وهیچ فردی تاکنون برای کسب اطلاعات علمی در کشور در مضیقه نبوده است . 1

3. سست شدن بنیان خانواده

ازدیگر تبعات حضور بدون کنترل وحتی با کنترل ماهواره بر خانواده است ورود ماهواره به خانه را می توان به منزله ورود یک فرد نامحرم ولاابالی دانست که دوست ناباب برای فرزندان است، درصد د اختلاف افکنی بین زنها وشوهرهاست، به ناموس افراد چشم طمع دارد، دین افراد را می گیرد، مرزها وحریم های خانواده را می شکند، به آسانی حقیقت های سیاسی واجتماعی را وارونه جلوه می دهد، دزد وقت افراد است واگر بتواند حتماً سـرک هــم به کیف

پول افراد خواهد زد، خرید ماهواره به منزل? دعوت این فرد ناباب به منزل هاست. مجاز شمردن خیانت زن به شوهر وزشتی زدایی از روابط قبل از ازدواج وحتی حاملگی بدون روابط قانونی، اهانت به والدین وبی توجهی به آنها ، نفوذ جادو وطلسم در زندگی روز مره بازیگران همه وهمه باعث شده فیلم ها وسریال های ماهواره به طور هدفمند عفت واخلاق اجتماعی را نشانه- گیری کنند.

الف. دختران فراری :

از مهم ترین کارکردهای سریال ها وفیلم های پخش شده در ماهواره، آزادی در خارج از خانه هاست، به این معنا که افراد مخصوصاً دختران جوان را که به صورت سنتی وفرهنگی در خانواده ها با محدودیت هایی رو برو هستند را دچار حس زندانی بودن در خانه می کنند. این فرآیند روانی به صورت خیلی ساده با مقایس? دختران موفق یا آزاد سریال ها وفیلم ها،وضعیت دختران قربانی در ذهن وی شکل می گیرد، کم کم با عدم مدیریت صحیح در خانواده ها تبدیل به یک عقده ودر نتیجه فرار یا رویگردانی دختران جوان از فضای امن خانه می گردد. چنین پدیده ای در خانواده های که از ساختار درستی برخوردار نیستند شدیدتر است.

 ب. بدحجابی وزنان خیابانی:

طبیـعی است کـه وقـتی در خانواده ها، بدون هیچ محدودیتی اعضای خانواده پای ماهواره می نشینند وفیلم هایی را می بینند که برای خانواده مناسب سازی نشده است، وبی حجابی در آن به عنوان یک امر عادی موج می زند. به مرور از حجاب ارزش زدایی شده وزنان خانواده ترجیح بدهند که با حجاب کم رنگ تر یا احیاناً بی حجاب در جامعه حضور پیدا نمایند این مسئله باعمومی تر شدن بی حجابی وحتی استقبال نامحرمان از حضور بی حجاب زنان در جامعه تبدیل به ایجاد فضای خودنمایی برای نامحرمان ودر ادامه روند دور شدن از دیده شدن در خانواده تبدیل به پدیده زنان خیابانی یا شکل گیری روابط نا مشروع بین افراد متأهل می گردد. نمون? زشت این آسیب را می توان در بین زنان جوانی دید که علی رغم متأهل بودن با آرایش های بسیار زننده به همراه دختر کوچکشان که وی نیز آرایش شده است در خیابان ها دید، زنانی که از بروز دادن رفتارهای دوستانه با مردان نامحرم در خیابان ها هیچ ابائی ندارند.

ج. تأثیر منفی بر روابط بین افراد، اختلاف خانوادگی وشکستن حریم های خانواده :

وقتی افراد در برنامه های ماهواره می بینند که افراد چقدر با انزواطلبی وحتی مقابله با افراد خانواده اشان ویا حتی خیانت به آنها می توانند موفق باشند، این خانواده را به سوی اختلافات داخلی، کم اهمیت شدن نقش پدر، ایجاد اختلاف بین زوجین ودوری فرزندان از والدین می کشاند. یا در سوی دیگروقتی که پدر یا مادری به همراه پسر یا دختر جوانشان نظاره گر تصاویر فیلمی هستند که در آن یک معاشقه ولو خفیف صورت گیرد، همین مسئله موجب از بین رفتن پرده های حجاب بین افراد خانواده ودر نتیجه شکستن قبح افعال می گردد. تنها خدا می داند که در خانواده ای که قبح افعال شکسته شده باشد، چه اتفاقات بدی رخ خواهد داد. حضرت علی در مورد حیا فرمود. الحیاء فعل القبیح یعنی حیا از از انجام افعال قبیح جلو گیری می کند. وواضح است که در نبود حیا وشکسته شدن حریم خانواده چه اتفاقات شومی رخ خواهد داد.

د. ترویج هوس خواهی و تنوع طلبی:

آنچه در سریال ها وفیلم های نمایش داده شده در ماهواره مشاهده می شود، بازیگرانی هستند که صرفاً به خاطر زیبایی هایشان جلوی دوربین ها حاضر می شوند، ودر سرتاسر پخش برنامه، زیبایی های ظاهری وجسمی شان به صورت بسیار پر رنگ نمایـش داده می شـود به گونه ای که محرک شهوات افراد باشد. در طرف دیگر قضی? عموم سریال ها وفیلم هایی که برای مخاطب ایرانی و مسلمان ماهواره آماده سازی می شود، سعی می شود که در آن برای افراد حق چشیدن روابط دیگر علاوه بر روابط زناشویی را محفوظ بداند. همین مسئله علی الخصوص در مردان موجب این می گردد که حتی برای تفریح که شده به دنبال رفع عطش تنوع طلبی شان باشند. وحتی اگر به دلایل خود داری از انجام اعمال خارجی اعمال، خود داری کنند، ولی ذهنشان درگیراین مسئله باشد. کمترین اثر این آسیب کم رنگ شدن رابط? عاشقانه بین زن ها وشوهر ها وعدم رضایت وتمایل جنسی خواهد بود. در حوز? فردی هم مهم ترین آسیب های ماهواره در حوز? فردی و شخصیتی و تشتّت ونا آرمی فکری وعدم امنیت روانی، عدم اعتماد به اطرافیان ودروغگو دانستن همه یا اکثر افراد، ایجاد روحی? دو گانگی شخصیتی در دراز مدت وبروز ناهنجاری های فردی واجتماعی، القای افسردگی وغم ونا امیدی به ویژه در بین جوانان، سیاه نمایی ومسموم کردن جوّ فکری ،همچنین ترویج هیجان کاذب خصوصاً در ابعاد سیاسی واحساسی انسان می باشد. همچنین مهم ترین آسیب های ماهواره در بحث فرد در خانواده تضعیف ونا دیده گرفتن پیوند ،حق مسلم زناشویی، القای تجربه به چندین باره عشق توسط زن ومرد حتی بعد از ازدواج، بی فرهنگ وبی کلاس معرفی کردن والدین دارای فرهنگ سنتی واصیل، القای موضوع که عشق گمشد? هر فرد،دنبال او می گردد ومعرفی دوست دخترها ودوست پسرها به عنوان دوستان خانوادگی ونه تنها به عنوان عاشق ومعشوق می باشد.1